Hüküm ve Kaza
Hüküm ve Kaza (Yargı) Arasındaki Fark
Hüküm ve kaza (yargı) arasında fark vardır. Bu nedenle hüküm için geçerlilik,
kaza (yargı) için de adalet esastır. Allah'ın hükmü, dinî (şer'i) ve kevnî
(kaderî) olmak üzere iki türlüdür. Her iki hüküm türü de kul için geçerli olup
onun üzerinde uygulanır. Dolaysıyla istese de istemese de kul, kendisi üzerinde
geçerli olan ve uygulanan iki hüküm altında bulunmaktadır. Kevni hükme muhalefet
etmek, ona aykırı davranmak mümkün değildir. Ancak dini hükme muhalefet etmek ve
aykırı davranmak mümkündür.
Kaza, tamamlamak, bitirmek ve sonuçlandırmak anlamına gelir. Bu yüzden kaza,
ancak hükmün kul üzerinde uygulanması ve geçerli kılınması ile gerçekleşir. Bir
hadis-i şerifte: "Benim hakkımdaki kazan (yargın) adalettir" denilmiştir. Yani,
kul üzerinde uyguladığın ve geçerli kıldığın, böylece tamamlayıp kemale
erdirdiğin hüküm, Senin adaletindendir.
Hüküm ise, Allah'ın verdiği karardır. O, bu kararı dilerse uygular, dilerse
uygulamaz. Eğer bu, dinî bir hüküm ise kullar için geçerlidir. Kevnî bir hüküm
ise, Allah onu uygularsa geçerli, uygulamaz ise geçersiz olur. Allah dilediği
hükmü verir ve sadece dilediğini geçerli kılıp uygular. O'nun bir hükmü
uygulamaması, güçsüzlüğünden kaynaklanmaz. Oysa O'nun dışındakiler, bir hüküm
verebilir veya bir takdirde bulunabilir ancak bunu uygulama gücüne sahip
olamazlar. Allah, hüküm veren ve verdiği hükmü uygulayabilendir. Hüküm vermek ve
uygulamak yalnız O'nun hakkıdır.
"Benim hakkımdaki kazan (hükmün) adalettir." hadisinde geçen kaza (hüküm), kul
için verilen ve uygulanan bütün hükümleri kapsar. Sağlık ve hastalık, zenginlik
ve fakirlik, zevk ve acı, hayat ve ölüm, bağışlama ve cezalandırma. Bütün bu
durumlar Allah'ın kul için verdiği hükümlere göre gerçekleşir. Yüce Allah şöyle
buyurmaktadır: "Size isabet eden her musibet, (ancak) ellerinizin kazanmakta
olduğu dolayısıyladır."[1],
"Gerçek şu ki, biz insana tarafımızdan bir rahmet tattırdığımız zaman, ona
sevinç-duyar. Eğer onlara kendi ellerinin takdim ettikleri dolayısıyla bir
kötülük isabet ederse, bu durumda da insan bir nankör kesiliverir."[2]
O halde kul üzerinde gerçekleşen her hüküm, Allah'ın bir adaletidir.
Soru:
Size göre günahlar, Allah'ın takdiri ve kazası ile gerçekleştiğine göre Allah'ın
kazadaki adalet yönü nedir? Zira Allah'ın günahkarları cezalandırmasıyla ortaya
çıkan adalet, bu durumda açıkça görünmemektedir?
Cevap:
Bu gerçekten ciddi bir sorudur. Bu yüzden bir grup "Adalet, ezelde takdir
edilendir. Zulüm ise kendi zatında imkansızdır. Çünkü zulüm, başkasının mülkünde
tasarruf etmektir. Oysa var olan her şey Allah'ın kendi mülküdür. O'nun kendi
mülkünde varlıklar üzerinde dilediği şekilde tasarrufta bulunması adalettir"
demişlerdir.
Bir grup ise şöyle demiştir: "Adil olan, kendisinin takdir ettiği ve uyguladığı
şeyleri cezalandırmaz. Allah'ın günahkarları cezalandırmasından, bu günahların
O'nun kaza ve kaderiyle gerçekleşmediğini anlıyoruz. Dolaysıyla adalet, Allah'ın
dünyada veya âhirette günah işleyenleri cezalandırmasıdır."
Adalet ile kaderi bir arada kabul etmek bu kimselere zor gelmiştir. Bu yüzden
kaderi kabul edenlerin adaletten, adaleti kabul edenlerin de kaderden söz
etmelerinin mümkün olmadığını ileri sürmüşlerdir. Aynı şekilde tevhid ile
Allah'ın sıfatlarını bir arada kabul etmek de bu kimselere zor gelmiştir Bu
nedenle Allah'ın sıfatlarını inkar etmedikçe tevhidin sahih olmayacağını iddia
etmişlerdir. Böylece bu kimselerin tevhid anlayışı ta'til (Allah'ın sıfatlarını
iptal), adalet anlayışları da kaderi yalanlamak olmuştur.
Ehlisünnet ise kaderi ve adaleti birlikte kabul etmektedir. Onlara göre zulüm,
bir şeyi yerli yerine koymamaktır. İtaat edeni veya günahsız olanı
cezalandırmak gibi. Allah Kur'an-ı Kerîm'in birçok yerinde kendisinin böyle bir
şey yapmaktan beri olduğunu haber vermektedir. Yüce Allah, her ne kadar dilediği
kimseyi saptırsa da, günah işlemesine imkan verse de bu, O'nun mutlak adaletinin
bir gereğidir. Çünkü sapıklığı ve günah işlemeyi uygun biçimde yerli yerine
koymuştur. Bu nasıl doğru olmasın ki? O'nun en güzel isimlerinden biri olan Adl,
Allah'ın bütün sözlerinin, fiillerinin ve hükümlerinin doğru, gerçek ve adil
olduğuna işaret etmektedir. Yüce Allah, hak ve bâtıl olan yolu açıkça izah
etmiş, bunun için peygamberler gönderip kitaplar indirmiş, engelleri kaldırmış,
hidayet ve itaat yolunu bulabilmesi için insana göz, kulak ve düşünme gücü
vermiştir. Bütün bunlar O'nun adalet sahibi oluşundan kaynaklanmaktadır. Allah
dilediği kimseye daha fazla ilgi gösterip onun hidayet bulmasını isteyebilir ve
onu bunda başarılı kılabilir. Bu, O'nun kendi fazlı ve ihsanıdır. O'nu
dilediğine verir. Aynı şekilde başarıyı hak etmeyen kimseye de ilgi göstermeyip
onu nefsiyle baş başa bırakabilir. Başarılı olmasını ve hidayet bulmasını
istemeyebilir. Bu yüzden destek ve fazlını ondan esirger ama adaletini
esirgemez. Bu da iki nedene dayanır:
1-
Kulun kendisinden yüz çevirmesi, itaatte düşmanını tercih etmesi, ona uyması,
zikrini ve şükrünü unutması nedeniyle Allah onu cezalandırmaktadır. Bu yüzden
Allah böyle kimseleri desteklemez, onlardan fazlını ve ihsanını esirger. Onları
nefisleriyle baş başa bırakır.
2-
Allah ta başlangıçtan bu kimselerin hidayet bulmasını dilemez. Çünkü ezeli ilmi
ile bu kimselerin hidayet nimetinin değerini bilmeyeceklerini, bunun için
şükretmeyeceklerini, kendisini hamd ile övmeyeceklerini ve sevmeyeceklerini
bilmektedir. Hidayete ehil olmamaları nedeniyle Allah, bu kimselerin hidayet
bulmalarını baştan dilemez. Yüce Allah şöyle buyurmaktadır:
"Böylece: "Allah içimizden bunlara mı lütufta bulundu?" demeleri için
onlardan bazısını bazısıyla denedik. Allah, şükredenleri daha iyi bilen değil
mi?"[3]
"Eğer Allah, onlardan bir hayır görseydi muhakkak onlara işittirirdi.
İşittirseydi bile, arka çevirenler olarak (yine) yüz çevirirlerdi."[4]
Bu yüzden Allah'ın, hidayete ermeleri için bu kimselere yardım etmemesi ve
onlara kendisine isyan etme imkanı tanıması mutlak adalettir. Tıpkı yılan, akrep
ve kuduz köpeklerin öldürülmesine karar vermesi gibi. Allah, bu varlıkları bu
şekilde yaratmasına rağmen onlar için bu kararı vermiştir. Allah'ın bu varlıklar
hakkındaki bu kararı mutlak adalettir.[5]
[1]
Şûrâ,
30.
[2]
Şûrâ,
48.
[3]
En'am,
53.
[4]
Enfal,
23.
[5]
İbn Kayyim, "el-Fevâid", s.
33-34.
Esmau'l-Husna
- Esmau'l-Husna
- İçindekiler
- Önsöz
- Kitap Hakkında
- ALLAH
- "Allah" Adının Bütün İsim ve Sıfatları Kapsaması
- "Allah" Kelimesinin Kökeni
- "Allah" Adı Türememiştir; Türediğini İddia Etmenin Amacı Nedir?
- "Allahümme" Kelimesinin Anlamı
- Basralı Dilbilimcilerin Cevabı
- EKREM-KERİM
- Ekrem'in Anlamı
- Kerîm'in Anlamı
- Ekrem Kerîm Arasındaki Fark
- Yüce Allah'ın Kerem Sahibi Oluşunun Göstergeleri
- EVVEL-AHİR-ZAHİR-BATIN
- Evvel ve'l-Âhir'in Anlamı
- Fahrüddin Râzî'nin Görüşü
- İbn Kayyim'in görüşü
- Bu İsimleri Bilmenin Sağladığı Yararlar
- BARİ
- Bu İsmi Bilmenin Faydası
- BASİT-KABIZ
- Bu İki İsmi Bilmenin Faydaları
- BAİS
- Bâ'is İsmini Bilmenin Faydası
- BAKİ
- Bâkî İsminin Anlamları
- BEDİ'
- BER
- Ber İsminin Çeşitli Anlamları
- Allah'ın İnsanlara Verdiği Özel Nimet Türleri
- Ber İsmini Bilmenin Faydaları
- BASİR
- Basar (Gözle Görmek) İle Basîret (Kalple Görmek) Arasındaki Fark
- Basîretin Dereceleri
- 1- İsim ve sıfatlarda basîret
- 2- Emir ve yasaklarda basîret
- 3- Sevap ve cezada basîret
- Allah'ın Basîr Adını Bilmenin Faydaları
- TEVVAB
- Tevvâb İsmini Bilmenin Faydaları
- Tevbeye Teşvik
- CAMİ'
- Bu İsmin Varlık Âlemindeki Delilleri
- Câmi' Adını Bilmenin Faydaları
- CEBBAR
- Kulun Ceberutlukla Nitelendirilmemesi
- Bu İsmi Bilmenin Faydaları
- CEMİL
- Yüce Allah'ı En Güzel Bilmek
- Allah Güzeldir, Güzelliği Sever
- HAFIZ
- Bu İsmi Bilmenin Faydaları
- HASİB
- Bu İsmi Bilmenin Faydaları
- HAFİ
- Bu İsmi Bilmenin Faydası
- HAFİZ
- Hafîz İsminin Varlıklardaki Bazı Görünümleri
- Bu İsmi Bilmenin Faydaları
- HAK
- Allah'ın Kudretinin Görüntüleri Ve Hak İsmini Bilmenin Faydaları
- HAKEM
- Bu İsmin Birçok Yüce Anlama Gelmesi
- Hükmün Türleri
- 1- Dinî hükümler
- 2- Varlık âlemiyle ilgili hükümler
- 3- Kaderî-kevnî hükümler
- Hakem İsmini Bilmenin Faydaları
- HAKİM
- Kitap ve Sünnette Hikmet ve Bu Sıfatı Kabul Etmeyenlere Cevap
- İnsanların Başına Gelen Belalar ve Bunlardaki Hikmetler
- Bu İsmi Bilmenin Faydası
- HALİM
- Bu İsmi Bilmenin Faydaları
- HAMİD
- Allah'ın Kendi Zatını Övmesi ve Kulların O'na Hamd Etmesi
- Bu İsmi Bilmenin Faydaları
- HAYY-KAYYUM
- Kulun, Allah'ın Kayyûm Oluşunu Bilmesinin Etkileri
- HAYİ-SİTTİR
- İbn Kayyim'in Allah'ın Hayâ Sıfatını Kabul Etmeyenlere Cevabı
- Bu İsmi Bilmenin Faydaları
- HAFID-RAFİ'
- Bu İsmi Bilmenin Faydaları
- HALİK-HALLAK
- Allah'ın Tek Yaratıcı ve Tek İlah Olduğunun İspatı
- HABİR-ALİM
- Alîm, Habîr ve Hakîm İsimlerinin Varlıklardaki Görünümleri
- Bu İsimleri Bilmenin Faydaları
- ZÜ'L-CELALİ VE'L-İKRAM-CELİL
- Bu İsmi Bilmenin Faydası
- ZU'T-TAVL
- ZÜ'L-İNTİKAM-MUNTAKİM
- Bu İsmi Bilmenin Faydaları
- RAZİK-REZZAK
- Allah'ın Kullara Verdiği Rızık
- Bu İsmi Bilmenin Faydaları
- RAŞİD-REŞİD-MÜRŞİD
- Bu İsmi Bilmenin Faydaları
- RAB
- Allah'ın Rab Oluşunun Çeşitli Görünümleri
- Bu İsmi Bilmenin Faydaları
- RAHMAN-RAHİM
- Rahmân ve Rahîm'i Bir Arada Zikretmenin Faydaları
- Gerçek Rahmet ve Anlamı
- Dalalet ve Gazap
- "Allah'ın Rahmetinin Eserlerine Bak" Âyetinin Anlamı
- Bu İsimleri Bilmenin Faydaları
- REFİ'
- Bu İsmi Bilmenin Faydası
- REFİK
- Bu İsmi Bilmenin Faydası
- RAKİB
- Kulun Allah'ın Gözetiminde Olduğunu Bilmesi (Murakabe)
- Bu İsmi Bilmenin Faydaları
- RAUF
- Bu İsmi Bilmenin Faydaları
- SÜBBUH
- SERİU'L-HİSAB SERİU'L-İKAB
- SELAM
- Selâm Sözcüğünün Gerçek Anlamı
- Allah'ın Selâm Olarak Nitelenmesi
- Bu İsmi Bilmenin Faydaları
- SEMİ'
- Allah'ın Semî' İsmine İnanmanın Gereği
- Bu İsmi Bilmenin Faydaları
- SEYYİD
- ŞAFİİ
- Bu İsmi Bilmenin Faydası
- ŞEDİDÜ'L-BATŞ-ELİMU'L-AHZ
- ŞEDİDU'L-İKAB
- ŞEKÜR-ŞAKİR
- Bu ismi bilmenin faydaları
- ŞEHİD
- "Şâhid Olarak Allah Yeter." Âyetinin Anlamı
- Bu İsmi Bilmenin Faydaları
- SADIK
- Bu İsmi Bilmenin Faydası
- SABUR
- Sabır ile Hilm (Yumuşaklık) Arasındaki Fark
- Allah'ın Kullarına Sabrettiğini Gösteren Bazı Görüntüler
- Bu İsmi Bilmenin Faydası
- SAMED
- İbn Kayyim'in Allah'ın "Samed" İsmi Hakkındaki Anlamlı Sözleri
- Bu İsmi Bilmenin Faydaları
- DAR-NAFİ'
- Bu İsmi Bilmenin Faydaları
- ADL
- Hüküm ve Kaza (Yargı) Arasındaki Fark
- Bu İsmi Bilmenin Faydaları
- AZİZ
- Bu İsmi Bilmenin Faydaları
- AZİM
- Allah'ın Büyüklüğünün Anlamı
- AFÜV
- Allah'ın Affının Çeşitli Görüntüleri
- Bu İsmi Bilmenin Faydaları
- ALLAM-ALİM
- Allah'ın Bilgisi İle Kulların Bilgisi Arasındaki Farklar
- Bu İsmi Bilmenin Faydası
- ALİ-A'LA-MÜTEAL
- Allah'ın Üstünlük Sıfatı ve Bu Sıfatı Kabul Etmeyenlere Cevap
- Bu İsimleri Bilmenin Faydaları
- GAFİR-GAFFAR-GAFUR
- Kulun Günahtan Türeyen Üç İsmi Vardır
- Kur'an'da Mağfiret İle İlgili Bazı Âyetler
- Bu İsimleri Bilmenin Faydaları
- GANİ-MUĞNİ
- Fakirlik ve Zenginlikte İnsanın Durumu
- Allah Katında Mükemmel Olan Varlık
- Bu İsimleri Bilmenin Faydaları
- FATIR
- FALİKU'L-İSBAH-FALİKU'L-HARBİ VE'N-NEVA
- Bu İsimleri Bilmenin Faydası
- FETTAH
- Bu İsmi Bilmenin Faydaları
- KAADİR-KADİİR-MUKTEDİR
- Allah'ın Kudretinin Bazı Görüntüleri
- Bu İsimleri Bilmenin Faydası
- KAHİR-KAHHAR-GALİB
- Allah'ın Varlıklar Üzerindeki Üstünlüğü
- Bu İsimleri Bilmenin Faydaları
- KUDDUS
- Kuddûs Hakkında İbn Kayyim'in Açıklamaları
- Bu İsmi Bilmenin Faydaları
- KARİB-MUCİB
- Allah'ın Kullarına Yakınlığı
- Bu İsimleri Bilmenin Faydaları
- KAVİ-METİN
- Bu İsimleri Bilmenin Faydaları
- KEBİR-MÜTEKEBBİR
- Bu İsmi Bilmenin Faydaları
- KAŞİF-KAFİ-KEFİL
- Bu İsimleri Bilmenin Faydaları
- LATİF
- Allah'ın Lütfünün Bazı Görüntüleri
- Bu İsmi Bilmenin Faydaları
- MÜBDİ'-MUİD-MUHSİ-MUHİT
- Bu İsimleri Bilmenin Faydaları
- MECİD
- Hamîd İle Mecîd Arasındaki Fark
- Hamîd ve Mecîd'in Etkileri
- Bu İsmi Bilmenin Faydası
- MUHSİN
- MUSAVVİR
- Bu İsmi Bilmenin Faydaları
- MUHYİ-MÜMİT
- Bu İsimleri Bilmenin Faydaları
- MELİK-MELİİK
- Bu İsmi Bilmenin Faydaları
- MUİZ-MUZİLL
- Bu İsimleri Bilmenin Faydaları
- MU'Tİ-MANİ'
- Bu İsimleri Bilmenin Faydaları
- MUKADDİM-MUAHHİR
- Bu İsimleri Bilmenin Faydaları
- MÜDEBBİR-MUKİT
- Bu İsimleri Bilmenin Faydaları
- MENNAN
- Allah'ın Lütuflarından Bazı Örnekler
- Övülen ve Yerilen Minnet
- Bu İsmi Bilmenin Faydaları
- MÜ'MİN-MÜHEYMİN
- Bu İsimleri Bilmenin Faydaları
- MEVLA-VELİ
- Bu İsimleri Bilmenin Faydaları
- NASİİR
- Bu İsmi Bilmenin Faydaları
- VAHİD-EHAD-VİTR
- el-Vâhidu'l-Ehad'in Çeşitli Anlamları
- Kulun, Allah'ın Birliğine Şahitlik Yapması
- Kulun Tek Bir İlâha İbadet Etme İhtiyacı
- HADİ-MUDİL
- Bu İsimleri Bilmenin Faydaları
- VARİS
- VASİ'
- VAKİ'
- Bu İsmi Bilmenin Faydası
- VEDUD
- Allah'ın Kulunu Sevmesi
- Kulun Rabb'ini Sevmesi
- Bu İsmin Bazı İnce Anlamları
- Bu İsmi Bilmenin Faydası
- VEKİL
- Kur'an ve Sünnette Tevekkül
- Tevekkülün Konumu
- Bu İsmi Bilmenin Faydaları
- VEHHAB
- Bu İsmi Bilmenin Faydaları