Fecir

Muhayyer Alış



Muhayyer Alış-verişler:

 
Alıcı veya satıcı, satışın
gerçekleşmesini bazı şartlara bağlayabilirler. Böyle alış-verişlere muhayyer
satış denir. Muhayyerliği şart koşan, şartlar gerçekleşmeyince alış-verişi
bozabilir. Peygamberimiz böyle alış-verişler hakkında şöyle buyurur: "Alıcı
ve satıcı alış-veriş yaptıklarında, birbirlerinden ayrılıncaya kadar pazarlıktan
dönmekte muhayyerdir, veya alış-verişleri muhayyerdir. Eğer alış-verişlerinde
muhayyerlik varsa alış-veriş (muhayyerlik şartları ile) gerçekleşmiş olur."
(Müslim, Büyû' 10)
Alıcı ve satıcı için üç gün
muhayyerlik müddeti tanınmıştır. İmam A'zam'a göre alış-verişte muhayyerliği
şart koşanlar üç gün içinde bu alış-verişten cayma hakkına sahiptirler. Bu
müddetin sona ermesinden sonra alış-verişten cayma hakkı kalmaz.
Satıcı muhayyerliği şart
koşmuşsa satılan mal onun mülkiyetinde kalır. Üç gün içinde bu mal alıcının
elinde helâk olursa onu tazmin eder; yani bedelini satıcıya vermek zorundadır.
Ancak alıcı muhayyerlik şartı ileri sürerse söz konusu mal satıcının
mülkiyetinden çıkmıştır. Üç gün içinde alıcı vazgeçerse malı iâde eder. Fakat bu
üç gün içinde alıcının elindeki mal yok olursa satış bedeli alıcı tarafından mal
sahibine ödenir. Bu duruma göre muhayyerliği şart koşan taraf bu müddet içinde
alış-verişi bozabilir veya geçerli kılabilir.
Bir kimsenin, görmediği bir
malı satın alması câizdir. Buna göre malı gördüğü zaman muhayyerlik hakkına
sahip olur. Malı gördüğünde isterse kabullenir, isterse malı geri çevirir. Malın
bedeli olarak önceden konuşulmuş olan fiyat geçerlidir. Alıcı bu fiyatı
kabullenir. Malı görmeden aldığını ve râzı olduğunu söylese bile, malı
gördüğünde isterse geri verebilir. Satıcı ise, kendisine ait olup da görmediği
bir malı sattığında muhayyerlik hakkına sahip değildir. Yani sattıktan sonra
malını görüp de pişman olursa bu satıştan dönemez.
Satılan malların tümünün
görülmesi şart değildir. Numûnesinin görülmesi yeterlidir. Ancak malın geri
kalan kısmı numûnenin aynı olmalıdır. Buna göre malı görmeden satın alan
kimsenin bu malı kabullenmesi veya geri vermesi husûsunda muhayyerdir. Zîra
aldanması söz konusu olabileceğinden dolayı bu muhayyerlik hakkı müşteriye
verilmiştir.
Bir müşteri satın aldığı malın
bir kusurunu görse, satın alıp almama konusunda muhayyerdir. İsterse bedeli
karşılığında alır, isterse malı geri verir. Malın belirli bir özellikte olduğu
söylenirse, o özellik bulunmayınca satış bozulabilir. Meselâ on beş kg. süt
vermesi şartıyla satın alınan bir inek daha az süt verirse alıcı bu satışı
bozabilir.
Birkaç mala ayrı ayrı fiyat
biçilip müşterinin bunlardan birini tercih etmekte muhayyer olması da
sözkonusudur. Malın değerini düşüren bir ayıp veya kusur olursa, yine alıcı
muhayyer olur; Alınan bir kumaşın defolu olması gibi. Ama müşteri bir maldaki
kusuru görerek ve bilerek alırsa bu durumda alıcının muhayyerliği olmaz. Ancak
satın aldığı kumaşın değerini yükseltecek şekilde boyasa, dikse ve ondan sonra
kusurunu görse bundan dolayı ortaya çıkan değer eksikliğini satıcıdan alma
hakkına sahiptir. Satıcı böyle bir işlemden geçen malı satış bedeli ile geriye
almak isterse bu hakka sahip değildir; malı artık geri alamaz.