Fecir

Hadis



Hadis-i Şeriflerde Ticâret Kavramı
 



Güvenilir ve doğru tâcirin, kıyâmet gününde şehidlerle beraber bulunacağını (İbn
Mâce, Ticârât 1) söyleyen Hz. Peygamber (s.a.s.), yalanın insanı cehenneme
sürükleyeceğini (İbn Mâce, Mukaddime 7), Allah'ın nasip ettiği rızkı güzel,
helâl yoldan aramayı (İbn Mâce, Ticârât 2), başkasının satışına engel olmamayı
(Müslim, Büyû' b. 4), hayvanların sütlerini memelerinde bekletip satmamayı
(Müslim, Büyû' b. 4), gereksiz yere ticârete aracı ve komisyoncuların
girmemesini emretmiş (Müslim, Nikâh 51; İbn Mâce, Ticârât 15), vurgunculuğu
kesin şekilde yasaklamıştır (İbn Mâce, Ticârât 6, 16).   

"Doğru, dürüst ve güvenilir tâcir, Peygamberlerle, sıddıklarla ve şehidlerle
beraberdir." (Tirmizî, Büyû' 4, h. no:
1209; İbn Mâce, Ticârât 1, h. no: 2139)
"Sözü ve muâmelesi doğru
tüccâr, kıyâmet gününde arşın gölgesi altındadır." (İbn Mâce, Ticârât 1)

"En güzel ve hoş kazanç o tüccarındır ki; konuştuğunda yalan söylemez, kendisine
inanıldığında emniyeti kötüye kullanmaz, vaad ettiğinde vaadinden dönmez, satın
aldığında malı kötülemez, sattığında da övmez, borçlandığında vâdesini geçirmez
ve alacaklı olduğunda borçluya güçlük çıkarmaz."
(Beyhakî, Şuabu'l-İman IV/221; Terğîb ve Terhîb, II/366)

"Kim hacim ölçüsü ve tartıyla bir yiyecek satın alırsa, ölçmeden ve tartmadan
onu başkasına satmasın." (Müslim, Büyû'
31-39)

"Siz ıyne alış-verişi yaptığınız, sığırların kuyruğuna yapıştığınız, tarıma râzı
olduğunu (sanâyileşmediğiniz) ve cihadı terk ettiğiniz zaman Allah size zilleti
musallat kılar. Ondan, cihad yapıp dininize dönünceye kadar da kurtulamazsınız."
(Ebû Dâvud, Büyû' 56)

"Alıcı ve satıcı ayrılmadıkça muhayyerdirler. Dürüst davranır, gerçeği
açıklarlarsa satışları bereketlenir. Ama gerçeği saklar ve yalan söylerlerse
satışlarından bereket kaldırılır." (Buhârî,
Büyû 19; Ebû Dâvud, Büyû' 51; Tirmizî, Büyû' 26)

"Bizi aldatan bizden değildir." (Müslim,
İman 164; Tirmizî, Büyû' 74)

"Kim kusurunu söylemeden ayıplı malı satarsa Allah'ın gazabı ve meleklerin
lâneti onun tepesine yağmaya devam eder durur."
(İbn Mâce, Ticârât 45)

"Ey tâcirler topluluğu! Muhakkak ki Allah'tan korkan, iyi ve doğru olanların
hâricindeki tâcirler günahkâr ve şerliler olarak haşr olunacaklardır!"
(Tirmizî, Büyû' 4)

"Yemin, malın tükenmesine, bereketin eksilmesine sebeptir."
(Buhârî, Büyû 26; Müslim, Müsâkât 131; Ebû Dâvud,
Büyû' 6)

"Allah'ın buğzettiği üç kişi: Başa kakan cimri, kibirlenen mağrur ve çok yemin
eden tâcirdir." (Ahmed bin Hanbel, V/151)

"Üç kişiye Allah kıyâmet gününde rahmet nazarıyla bakmaz. Onları temize
çıkarmaz. Onlar için elem verici bir azap vardır."
Sahâbe dediler ki: "Kim onlar yâ Rasûlallah?
Gerçekten onlar büyük zarara uğradılar, elleri boş kaldı ve iflâs ettiler."
Rasûlullah (s.a.s.) cevaben buyurdu ki: "İyiliğini başa kakan, kibirlenmek
için uzun elbise giyen ve malının değerini yalan yeminlerle arttırarak satışını
kolaylaştırmak isteyen. Siz alış-verişte çok yemin etmekten sakının! Çünkü o
satışı teşvik eder, sonra da bereketi yok eder." (Müslim, İman 171; Tirmizî,
Büyû 5)

"Münâfığın alâmeti üçtür: Konuştuğunda yalan söyler. Vaad ettiği zaman zaman
sözünde durmaz. Kendisine güvenildiğinde  hâinlik eder."
(Buhârî, İman 24; Müslim, İman 59)

"İmkânı olanın borcunu vâdesinde ödememesi zulümdür."
(Buhârî, Havalât 1; Müslim, Müsâkât 33; İbn Mâce,
Sadâkat 8)

"Ödünç alınan geri verilir. İyiliğe karşı iyilik yapılır. Borç ödenmelidir.
Kefil de borçludur." (Ebû Dâvud, Büyû 88;
Tirmizî, Büyû' 39)

"Müslümanlar verdikleri söze, koydukları şartlara uyarlar. Sözlerinin
erleridirler." (Buhârî, İcâre 14; Ebû
Dâvud, Akdıye 12; Tirmizî, Ahkâm 17)

"Allah'ım! Ümmetimden erken kalkanına çok ver, onu bereketlendir."
(Tirmizî, Büyû' 6; Ahmed bin Hanbel, I/153)

"Kimse rızkını tamamlamadan ölmez. Sabırsızlık etmeyin. Allah'tan korkun. Ey
insanlar! Rızkı meşrû yollardan güzellikle arayın. Helâl olanı alın, haram olanı
bırakın." (Müstedrek, II/5, IV/361;
Beyhakî, es-Sünenu'l-Kübrâ, V/265)

"Zenginlik, mal çokluğundan değildir. Gerçek zenginlik gönül zenginliğidir."
(İbn Mâce, Zühd 9)

"Müslüman olup yeterli rızık verilen ve Allah'ın kendisine verdiğine kanaat
sahibi kıldığı kimse felâh bulmuştur." (İbn
Mâce, Zühd 9)

"Bir kimse ödeme niyetiyle borçlanır da Allah (c.c.) onun borcunu ödeme
gayretini görürse, Allah ona borcunu ödemeyi dünyada nasip eder."
(İbn Mâce, Sadâkat 10; Nesâî, Büyû' 99)

"Kimi kıyâmet gününün sıkıntılarından kurtulmak sevindirirse sıkıntıda ve zor
durumda (kendisine borçlu) olana nefes aldırsın veya alacağından vazgeçiversin."
(Müslim, Müsâkât 32)

"Sizden önce bir adam vardı. Bir melek onun ruhunu almaya geldi. Melek ona;
'hayatında hiç iyilik edip etmediğini' sordu. O da bilmediğini söyledi.
Düşünmesi söylendiğinde, ihtiyacı olanlara borç verdiğini, zenginlere ödemeleri
için zaman tanıdığını, fakirlerin borcunu ise affettiğini söyledi. Bunu üzerine
Cennete götürüldü." (Buhârî, Büyû' 18,
Enbiyâ 50; Müslim, Müsâkat 31, hadis no: 1562; Nesâî, Büyû' 104)

"Bir adam halka borç para veriyordu. Alacak tahsili için gönderdiği gence, 'eğer
sıkıntıda olana rastlarsan ondan vazgeçiver. Umulur ki Allah da bizden vazgeçer'
diyordu. Derken adam Allah'a kavuştu, yani öldü ve Allah ondan (onu hesaba çekip
azap etmekten) vazgeçti." (Ahmed bin
Hanbel, II/263, 332, 339; Buhârî, Enbiyâ 56; Müslim, Müsâkât 31)

"Çalışana gelince, onun ücreti ancak işini bitirince ödenir."
(Ahmed bin Hanbel, II/292)

"İşçiye ücretini teri kurumadan veriniz."
(İbn Mâce, Ruhûn 4)

"Dışarıdan pazarımıza mal getiren rızıklandırılır. İhtikâr yapan/karaborsacı ise
mel'undur." (İbn Mâce, Ticârât; Dârimî,
Büyû' 12)

"Kim ihtikâr/karaborsacılık yaparsa o âsî bir günahkârdır."
(Ahmed bin Hanbel, II/351; Müslim, Müsâkât 26)

"Kim yiyeceklerde müslümanlara ihtikâr/karaborsacılık yaparsa Allah onu iflâs
ettirir, cüzzam gibi pis hastalıklara uğratır."
(İbn Mâce, Ticârât 6)

"İslâm'da zarar vermek ve zarara uğramak, zarara zararla karşılık vermek
yoktur." (İbn Mâce, Ahkâm 17; Muvattâ,
Akdıye 31)

Rasûlullah (s.a.s.), bir buğday satıcısına uğramışlardı. Ellerini buğday
yığınına daldırdı. Elleri ıslandı. "Bu ne?" diye sordu. Satıcı yağmurdan
ıslandığını söyledi. Bunun üzerine Peygamber Efendimiz: "Islananı halk görsün
diye üste çıkarsaydın ya? Bizi aldatan bizden değildir." (Müslim, İman 164;
Tirmizî, Büyû' 74; İbn Mâce, Ticârât 36)

"Kim kusurunu açıklamadığı bir malı satarsa, Allah'ın gazabına ve hiddetine
uğrar. Melekler de ona lânet eder dururlar."
(İbn Mâce, Ticârât 45)

"Birbirinizin satışı üzerine satış yapmayın. Birbirinize müşteri kızıştırmayın.
Şehirli de köylü adına satış yapmasın."
(Buhârî, Büyû' 64; Müslim, Büyû' 11; Ebû Dâvud, Büyû' 46)

"Kendisine danışılan kişi emîn olmalı, dürüst davranmalıdır."
(Ebû Dâvud, Edeb 113; Tirmizî, Zühd 39, Edeb 57;
Dârimî, Siyer 13)

"Kim çarşıya girer de 'Lâ ilâhe illâllahu vahdehû lâ şerîke leh, lehu'l-mülkü ve
lehu'l-hamdu yuhyî ve yumîtu ve huve hayyun lâ yemût, biyedihî'l hayr, ve huve
alâ külli şey'in Kadîr (Allah'tan başka hiçbir ilâh/tanrı yoktur. O tektir.
Ortağı yoktur. Mülk O'nundur. Hamd O'na mahsustur. Öldüren ve dirilten O'dur. O
ölmeyen Hay'dir, diridir. Her türlü hayır O'nun elindedir. Ve O her şeye
Kaadirdir.) derse, Allah ona bir milyon sevap yazar ve onun bir milyon günahını
siler. Ve ona cennette bir köşk yapar."
(Tirmizî, Deavât 36; Dârimî, İsti'zân 57)

"Bismillâhillezî lâ yadurru measmihî şey'un fi'l-arzı velâ fi's-semâi ve
huve's-semîu'l-alîm' diye üç defa söyleyen kimseye hiçbir şey zarar vermez."
(Tirmizî, Deavât 13; İbn Mâce, Duâ 14;
Ahmed bin Hanbel, I/66)     

"Muhakkak ki Allah ve Rasûlü içki, ölü, domuz ve put alıp satmayı yasaklamış,
haram kılmıştır." (Buhârî, Büyû' 105, 112;
Müslim, Büyû' 71; Tirmizî, Büyû' 61)

"Komşu, komşusunun şuf'asına (ön alımına) daha lâyıktır."
(Ebû Dâvud, Büyû' 73; İbn Mâce, Şuf'a; Ahmed bin
Hanbel, III/303)

"Allah'ın rahmeti, satarken, alırken ve iddiâ ederken yumuşak olan kimseyedir."
(Buhârî) buyurmuştur. Yine Buhârî'nin
rivâyet ettiği bir hadiste şöyle buyrulur: "Alış-verişte yemin, malın
sürümünü arttırsa bile, hakikatte kazancın bereketini giderir." (Müslim,
Müsâkat, 131, 133, İman 117; Buhârî, Büyû' 26)
"Alıp-satanlar"
birbirlerinden ayrılmadıkça (vazgeçmekte) muhayyerdirler. Alıp-satanlar
alışverişi sıdk ve doğruluk üzere yapar (kusuru) beyan ederlerse alış-verişleri
her ikisi hakkında da mübarek kılınır. Yalan söylerler (kusurları) gizlerlerse,
belli bir kâr sağlasalar bile, alış-verişlerinin bereketini kaybederler."
Bir rivayet şöyledir: "Alış-verişlerinin bereketi yok edilir: Yalan yemin
malı rağbetli, kazancı bereketsiz kılar." (Buhârî, Büyû: 19, 22, 44, 46;
Müslim, Büyû' 47, h. no: 532; Ebû Dâvud, Büyû' 53, h. no: 3459; Tirmizî, Büyû'
26, h. no: 1246; Nesâî, Büyû' 3, h. no: 7, 244-245; İ. Canan, Kutub-i Sitte
Tercüme ve Şerhi, Akçağ Yayınları 3/11)
"Satış işine yemin ve yalan
bulaşmaktadır, siz (Rabbin gadabını söndüren) sadaka karıştırın" (Ebû Dâvud,
Büyû' 1, h. no: 3326, 3327; Tirmizî, Buyû' 4, h. no: 1208; Nesâî, Eymân  7, h.
no: 7, 15)
"(Ticarette yalan) yemin,
(tüccarın zannınca) mala rağbeti artırır. (Halbuki gerçekte) kazancı giderir."
(Buhârî, Büyû' 26; Müslim, Müsâkât 13, h. no: 1607; Ebû Dâvud, Büyû' 6, h.
no:  3335; Nesâî, Büyû' 5, h. no: 7, 246)

"Ticârette çok yemin etmekten sakının. Çünkü yemin sürümü artırır, fakat
bereketi yok eder." (Müslim, Müsâkât, 27).

"Öyle bir devir gelecek ki,
insanoğlu, aldığı şeyin helâlden mi, haramdan mı olduğuna hiç aldırmayacak."
(Buhârî, Büyû' 7, 23; Nesâî, Büyû' 2). Rezîn rivâyetinde şu ziyâde vardır:
"...Böyle kimselerin hiçbir duâsı kabul edilmez."
"Yedi helâk ediciden
kaçının!" Sahâbîler: ‘Ey Allah'ın Rasûlü! Bunlar nelerdir?' diye sordular.
Hz. Peygamber: "Allah'a şirk/ortak koşmak, sihir (büyü) yapmak, Allah'ın
haram kıldığı bir canı haksız yere öldürmek, fâiz yemek, yetim malı yemek, savaş
meydanından kaçmak, evli, nâmuslu ve hiçbir şeyden haberi olmayan kadınlara zinâ
isnad etmektir." (Buhârî, Vesâyâ 23, Tıb 38, Hudûd 44; Müslim, İman 145; Ebû
Dâvud, Vesâyâ 10; Nesâî, Vesâyâ 12)
"Büyük günahlar şunlardır:
Allah'a şirk/ortak koşmak, ana babaya itaatsizlik etmek, haksız yere bir kimseyi
öldürmek ve yalan yere yemin etmek." (Buhârî, Eymân 16, Diyât 2,
İstitâbetü'l-Mürteddîn 1; Tirmizî, Tefsîru Sûre (4) 6; Nesâî, Tahrîm 3, Kasâme
48)
"Mü'min; insanları
kötüleyen, lânetleyen, kötü söz ve çirkin davranış sergileyen kimse değildir."
(Tirmizî, Birr 48; Ahmed bin Hanbel, I/405, 416)     
"Allah bir şeyi haram
kılınca, onun bedelini de haram kılar." (Ebû Dâvud, Büyû' 38, 63, 64)

"Kim bildiği halde hırsızlıkla elde edilmiş çalıntı bir malı satın alırsa onun
günahına ve alçaklığına ortak olmuştur"
(Beyhakî, Sünen, V/336)

"Pazara mal getiren rızıklandırılmış; ihtikâr (stok ve karaborsa) yapan
lânetlenmiştir." (İbn-i Mâce, Ticâret, 6)
"Bilmiş ol ki, haramdan
gıdâsını alıp büyüyen bir ete ancak ateş evlâdır." (Tirmizî, Salât 429,
hadis no: 609; Dârimî, Rikak 60, hadis no: 2779)

"Kimin üzerinde din kardeşinin ırzı, namusu
veya malıyla ilgili bir zulüm varsa altın ve gümüşün bulunmayacağı kıyâmet günü
gelmeden önce o kimseyle helâlleşsin. Yoksa kendisinin sâlih amelleri varsı,
yaptığı zulüm miktarınca sevaplarından alınır, (hak sahibine verilir.) Şayet
iyilikleri yoksa, kendisine zulüm yaptığı kardeşinin günahlarından alınarak onun
üzerine yükletilir." (Buhârî,
Mezâlim 10, Rikak 48)
"Her müslümanın öteki
müslümana kanı, ırzı (nâmusu) ve malı haramdır." (Müslim, Birr 32; Tirmizî,
Birr 18)
"Muhakkak helâl belli, haram
da bellidir. Lâkin aralarında helâle de harama da benzer şüpheli şeyler vardır
ki, onları insanların çoğu bilmez. Şüpheli şeylerden kaçınan bir kimse; dinini,
ırzını/insanî kıymetini korumuş olur. Şüpheli şeylere dalan bir kimse, harama
düşme tehlikesindedir. O, tıpkı sınır kenarında hayvan otlatan ve nerede ise
yasak yerde otlatacak bir çoban gibidir. Bilin ki, her hükümdarın hudûdu vardır;
Allah'ın sınırları ise haramlardır. Haberiniz olsun, bedende bir küçük et
parçası vardır ki, o iyi olursa bütün vücut iyi olur, bozuk olursa bütün beden
bozulur. İşte o (et parçası), kalptir." (Buhârî, İman 45, Büyû' 5; Müslim,
Müsâkat 107-108; İbn Mâce, Fiten 14, hadis no: 3984; Nesâi, Büyû' 2, hadis no:
4431; Tirmizî, Büyû' 1, hadis no: 1219; Ebû Dâvud, Büyû' 1, hadis no: 3329-3330;
İbn Mâce, Fiten 3984)
"Ey insanlar, şüphesiz ki
Allah, Tayyib'dir. Tayyibden (temiz, hoş ve helâl olandan)  başka bir şey kabul
etmez. Allah, mü'minlere de, Rasullere emrettiği şeyi emreder: ‘Ey Rasuller,
helâl olan şeylerden yiyin ve sâlih amellerde bulunun. Çünkü Ben, sizin
yaptıklarınızı bilirim. (23/Mü'minûn, 51) ve "Ey iman edenler, size
verdiğimiz rızıkların tayyiblerinden (helâl ve hoş/temiz olanlarından) yiyin.'
(2/Bakara, 172) buyurmuştur." dedi. Sonra devam etti: "Bir kimse
(Hak yolunda) uzun sefere çıkar, saçları dağılmış, toza-toprağa bulanmış bir
halde ellerini semâya kaldırarak: ‘Yâ Rabbi, Yâ Rabbi' diye duâ eder. Halbuki
yediği haram, içtiği haram, giydiği haram, kendisi haramla beslenmiş olursa,
böyle birinin duâsı nasıl kabul edilir?" (Müslim, Zekât 65; Tirmizî,
Tefsîrul'l-Kur'an 3, hadis no: 3173; Dârimî, Rikak 9, hadis no: 2720)
"Üç sınıf insan vardır ki
kıyâmet günü Allah, onlarla konuşmaz, yüzlerine bakmaz, onları temize çıkarmaz.
Hem de onlar için can yakıcı bir azap vardır." (Râvi Ebû Zer dedi ki;
Rasûlullah bu cümleyi üç kere tekrarladı. Ebû Zer: 'Bu kimseler tam bir
mahrûmiyete ve hüsrâna uğramışlar. Bunlar kimlerdir, ey Allah'ın Rasûlü?' diye
sordu. Rasûlullah (s.a.s.) de şu cevabı verdi: "Elbisesini kibirle yerlerde
sürüyen, yaptığı iyiliği başa kakan ve yalan yere yemin ederek ticâret malını
iyi bir fiyatla satmaya çalışandır." (Müslim, İman 171; Ebû Dâvud, Libâs 25;
Tirmizî, Büyû' 5; Nesâî, Zekât 69, Büyû' 5, Ziynet 103; İbn Mâce, Ticâret 30)
"Her kim helâl lokma yer,
Sünnet (Şeriat) gereğince amel eder ve insanlar da onun kötülüklerinden emin
olurlarsa, mutlaka cennete girer." Bunun üzerine bir adam: "Yâ Rasûlallah,
bugün halk arasında bu (vasıfta kişiler) pek çoktur' dedi. Rasûlullah (s.a.s.)
buyurdu: "Benden sonraki asırlarda da bulunacaktır." (Tirmizî,
Sıfatu'l-Kıyâme 22, hadis no: 2640)
"Kim, helâl kazancından bir
hurma değerinde bir sadaka verirse -ki Allah helâl maldan verilen sadakadan
başka hiçbir sadakayı kabul etmez- işte Allah, bu helâl sadakayı sağ eli ile
kabul eder. Sonra o tek hurma değerindeki sadakayı dağ gibi oluncaya kadar,
sizin birinizin sütten ayrılmış tayını büyütüşü gibi, sadaka sahibi için
dikkatle büyütür." (Buhârî, Zekât 14, Tevhid, 57; Müslim, Zekât 63; Tirmizî,
Zekât, 28, hadis no: 656; Nesâî, Zekât 48, hadis no: 2515; İbn Mâce, Zekât 28,
hadis no: 1842)
"Allah, haramdan verilen
hiçbir sadakayı ve abdestsiz (su veya toprakla temizlenmeden) de hiçbir namazı
kabul etmez." (Ebû Dâvud, Tahâre 31, hadis no: 59; Nesâî, Zekât 104, hadis
no: 139; İbn Mâce, Tahâre 2, hadis no: 271-274; Dârimî, Tahâre 21, hadis no:
692)  
"Hiçbir kimse el emeğinden
daha hayırlı yiyecek yememiştir ve Allah'ın peygamberi Dâvud da el emeğini
yerdi." (Buhârî, Büyû' 15)   
"Âdemoğlu,
midesinden/karnından daha şerli/fena bir kap doldurmamıştır. Belini doğrultacak
birkaç lokmacık ona yeter. Yok, birkaç lokma ile yetinmeyecekse (nefsinin
galebesiyle) ille de midesini dolduracaksa hiç olmazsa onu üçe ayırsın:  
(Karnının) Üçte birini yemeğe, üçte birini içeceğine/suya, üçte birini de
nefesine (ayırsın, üçte birden fazlasına yemek koymasın)." (Tirmizî, Zühd
47, hadis no: 2381; İbn Mâce, Et'ıme 50, h. no: 3349)
Ebû 
Zerr (r.a.) anlatıyor: "Rasûlullah (s.a.s.): "Üç işi vardır, kıyamet gününde
Allah onlara ne konuşur ne nazar eder ne de günahlardan arındırır, onlar için
elim bir azab vardır!" buyurdu ve  bunu üç kere de tekrar etti. Ben: "Ey
Allah'ın Rasûlü! Öyleyse onlar büyük zarar ve hüsrana uğramışlardır. Kimdir
bunlar?" dedim. Şöyle saydılar: "(Elbisesini kibirle, yerlere kadar salıp)
süründüren,  yaptığı iyiliği başa kakan, malını yalan yeminlerle reklâm eden
kimseler!" (Müslim, İman 171, (106); Ebû Dâvud, Libas 28, -087, 4088-
Tirmizî, Büyu 5, h. no: 1211; Nesâî, Büyu 5, h. no: 7, 245)

"Bir kavimde gulûl (denen devlet malından hırsızlık) zuhûr ederse, Allah o
kavmin kalplerine korku atar. Bir kavim içinde zinâ yayılırsa orada ölümler
artar. Bir kavim, ölçü ve tartılarda (hile yaparak) miktarı azaltırsa Allah
ondan rızkı keser. Bir kavmin (mahkemelerinde) haksız yere hükümler verilirse, o
kavimde mutlaka kan yaygınlaşır. Bir kavm ahdinden dönüp gadre yer verirse,
Allah onlara mutlaka düşmanlarını musallat eder."
(Muvattâ, Cihâd 26, h. no: 2, 460)
"Mal, yeşil (taze) ve
tatlıdır. El açıklığıyla (cömertlik ve ikramla) onu ele geçirenin malına bereket
verilir. İnsanlara zulmetmek için kazananın malı ise bereketlenmez. Onun durumu,
yiyip doymayan kimse gibidir. Üstteki el, alttaki elden hayırlıdır."
(Buhâri; Askalani, S. Buhâri Şerhi, c. 3, s. 335)
"Benden sonra, ümmetim için
üç hususta korkuyorum. Bunlar, sapık arzular, bilgiden sonra gaflet, çok yemek
ve şehvetlere tutulmaktır." (Câmiu's Sağîr, 1/13)
"Yiyin, için, sadaka verin
ve giyinin. Ancak kibirlenmeyin ve israf etmeyin. Şüphesiz Allah (c.c.)
nimetinin eserini (görüntüsünü) kulunun üzerinde görmek ister." (Buhârî,
Libas 1; İbn Mâce, Libas 23, Hadis no: 3605;   Nesâi, Zekât 66)
"Gerçekten Allah, çalışıp
kazanan mü'min kulunu sever." (İbn Kesir, c. 4, s. 397)
"İnsanların yediği şeylerin
en temizi (helâli), kendi kazancından olanıdır ve kişinin çocuğu onun
kazancındandır." (Ebû Dâvud, Büyû' 77, hadis no: 3528; İbn Mâce, Ticâre 1,
hadis no: 2137-2138; Nesâî, Büyû' 1, hadis no: 4427-4430; Tirmizî Ahkâm 22,
hadis no: 1372; Dârimî, Büyû' 6, hadis no: 2540)
"...Bizi aldatan Bizden
değildir." (Müslim, İman 164; Ebû Dâvud, Büyû' 50)
"İçki içilmesini yasaklayan
Allah Zülcelâl, içkinin alım ve satımını da haram kılmıştır." (Müslim, hadis
no: 930)
"Allah bir şeyi haram
kılınca, onun bedelini de haram kılar." (Ebû Dâvud, Büyû' 38, 63, 64)
"Kazancın en şerlisi zinâ
bedelidir." (Müslim; S. Müslim  ve Ter. M. Sofuoğlu, 5/87)
Ebû Cuhayfe (r.a.) şöyle
demiştir: "Rasûlullah (s.a.s.), kan alma bedelinden, kadın kölenin (haram olan)
kazancından nehyetti. Ve yine Rasûlullah döğme yaptırana, ribâ (fâiz) yiyene,
ribâ kazancı yediricisine lânet etti. Sûret yapan musavvir kişiye de lânet
etti."  (Buhârî, Büyû' 180)
"Fâiz, yetmiş çeşidi olan
günahtır. Bunların en hafifi, erkeğin kendi annesi ile zinâ etmesi (veya
evlenmesi) günahı kadardır." (İbn Mâce, Ticâret 58, hadis no: 2274)
Câbir bin Abdullah (r.a.) şöyle
der: "Rasûlullah (s.a.s.); Ribâyı (fâizi) yiyene, yedirene, kâtibine ve
şâhitlerine lânet etti ve "Bunlar, eşittirler" buyurdu." (Müslim, Müsâkat
106; Tirmizî, Büyû' 2, hadis no: 2277; Nesâî, Ziynet 25, hadis no: 5071-5073)
"İnsanlar üzerine öyle bir
zaman gelecek ki, fâiz yemeyen hiçbir kimse kalmayacaktır. Kişi, fâiz yemese
bile, kendisine onun buharından/tozundan bulaşacaktır." (Ebû Dâvud, Büyû, 3,
hadis no: 3331; İbn Mâce, Ticâret 58, hadis no: 2278; Nesâî, Büyû' 2, hadis no:
44333)     
"Fâizi yemek için hileli
yollara saptığınız, öküzlerin kuyruklarına yapışıp ziraatla geçindiğiniz ve
cihadı terk ettiğiniz zaman Allah üzerinize zilleti (aşağılanma, horlanma, zaafa
düşmeyi) musallat kılar ve dininize dönmedikçe onu üzerinizden sıyırmaz."
(Ebû Dâvud, Büyû' 54)
"Haramla beslenen vücut
(cennete girmez;) ona ancak ateş yaraşır." (Mişkâtu'l Mesâbih, hadis no:
2787; Keşfu'l Hafâ, hadis no: 2632)
"...Bir kimse ellerini
semâya kaldırarak: 'Ya Rabbi, ya Rabbi, diye duâ eder. Halbuki, yediği haram,
içtiği haram, giydiği haram, kendisi haramla beslenmiş olursa, duâsı nasıl kabul
edilir?" (Müslim, Zekât, 65; Tirmizî, Tefsîru'l-Kur'an, 3173; Dârimî, Rikak
2720)

"Allah ve Rasûlü şarap (bütün alkollü içkiler), ölü hayvan, domuz ve putların
satışını yasakladı." (Müslim, Müsâkât, 13)

"Birbirinden ayrılmadıkça alan ve satan pazarlığı bozmakta muhayyerdir. Alan
satan doğru söyler, malın özelliklerini açıklarlarsa alış-verişleri
bereketlenir; yalan söyler ve malın ayıplarını gizlerlerse ticâretlerinin
bereketi yok olur. " (Müslim, Büyû, 11)
"Kim helâl lokma yer, Sünnet
(Şeriat) gereğince amel eder ve insanlar da, onun kötülüklerinden emin
olurlarsa, o kişi muhakkak cennete girer." (Tirmizî, Sıfatu'l Kıyâmet,
2640) 
"Sizden birinin ipini alarak
odun demetini sırtlanıp onu satması, -Allah onu dilencilikten korusun-
versinler, vermesinler; dilenmesinden daha hayırlıdır." (Askalâni, S. Buhâri
Şerhi, c. 3, s. 335)                                          
Ebû Bekre (r.a.) şöyle dedi:
Rasûlullah (s.a.s.): "En büyük günâhı size haber vereyim mi?" Biz: ‘Evet,
yâ Rasûlallah, dedik. Rasûlullah; "Allah'a şirk koşmak, ana babaya
itaatsizlik etmek" buyurduktan sonra, yaslandığı yerden doğrulup oturdu ve:
"İyi belleyin, bir de yalan söylemek, yalancı şâhitlik yapmaktır" dedi.
Bu son cümleyi sürekli tekrarladı. Biz daha fazla üzülmesini arzu etmediğimiz
için "keşke sussa" diye temennîde bulunduk." Buhârî, Şehâdât 10, Edeb 6,
İsti'zân 35, İstiâbe 1; Müslim, İman 143; Tirmizî, Şehâdât 3, Birr 4, Tefsîru
Sûre (4) 5)     
"Şüphesiz ki sözde ve işte
doğruluk hayra ve üstün iyiliğe yöneltir. İyilik de cennete ilerit. Kişi doğru
söyleye söyleye Allah katında sıddîk (doğrucu) diye kaydedilir. Yalancılık,
fücûra/yoldan çıkmaya sürükler. Fücur da cehenneme götürür. Kişi yalancılığı
meslek edinince Allah katında çok yalancı (kezzâb) diye yazılır." (Buhârî,
Edeb 69; Müslim, Birr 103-105; Ebû Dâvud, Edeb 80; Tirmizî, Birr 46; İbn Mâce,
Mukaddime 7, Duâ 5)
"İş yaptığınız zaman, Allah
o işte itkan etmenizi yani sağlam, ârızâsız ve kusursuz yapmanızı sever."
(Kenzu'l-Ummâl, III/907)
"Allah elinden iş gelen
sanatkâr mü'min kulu sever" (Münâvî, Feyzu'l-Kadîr, II/290)
"Şüphesiz Allah, güzeldir,
güzeli/güzel işi sever." (Müslim, İman, I/93; İbn Mâce, Duâ 10)
"Şüphesiz Allah, her şeyde
ihsânı/iyilik ve güzelliği yazmıştır (farz kılmıştır)..." (Müslim, Sayd
ve'z-Zebh 57; Ebû Dâvud, Edâhî 12)
"Kendinize göre makbul bir
iş yapınız. Sırf başkalarına rekabet olsun diye yapmayınız..." (Tirmizî,
Birr 63)

"Allah'ım, yoksulluk fitnesinin şerrinden, küfür ve yoksulluktan Sana
sığınırım." (Nesaî, Sehv, 90, İstiâze, 16,
29; Ahmed b. Hanbel, Müsned, V, 36, 39, 42, 44; VI, 57, 207).

"Ben görmeyen birisiydim, Allah basiretimi açtı; fakirdim, beni zengin kıldı."
(Buhârî, Enbiyâ, 51) (93/Duhâ, 7-8)



"Şüphesiz, insan borçlandı mı, konuşursa yalan söyler, vadederse, sözünde
duramaz." (Buhâri, İstikrâz).
"Veren el, alan elden daha
üstündür/hayırlıdır." (Buhârî, Vesâyâ 9, Zekât 18; Müslim, Zekât 94, hadis
no: 1033, 97, h. no: 1036; Tirmizî, Zühd 32, h. no: 2344;  Ahmed bin Hanbel,
II/4)
"Mü'min, bir midesi ile yer;
kâfir ise yedi mide ile yer." (İbn Mâce, hadis no: 3256)  (Bkz. 47/Muhammed,
12).
"Mallarınızı zekâtla
koruyun, hastalarınızı sadaka ile tedâvi edin. Belâya duâ ile karşı koyun."
(Kütüb-i Sitte, c. 7, s. 322)
"Malın zekâtını ödedin mi,
kendinden onun şerrini def ettin demektir." (Kütüb-i Sitte, c. 7, s. 323)
"Sizden biri, mal ve
yaratılış itibariyle kendinden üstün bir kimseyi gördüğünde, kendinden daha
aşağı olanına baksın (Kendisini onunla mukayese etsin). (S. Buhâri, Askalâni
Şerhi, 11, s. 322) Sahih-i Müslim'de şu ilave rivâyet edilmiştir:  "...İşte
bu, Allah'ın size olan nimetlerini hakir görmemek için uygun olan bir
davranıştır."

"İyi mal, sâlih kimse için ne güzeldir."
(Ahmed bin Hanbel, IV/194)
Hz. Ömer birgün Rasûlullah'ın
hâne-i saâdetlerine girdi ve hıçkıra hıçkıra ağlamaya başladı. Efendimiz niçin
ağladığını sorunca, şöyle dedi: "Yâ Rasûlallah! Dünya kralları, kisrâlar servet
içinde yüzüyorlar. Senin ise altına sereceğin bir sergin bile yok. Yatağın hasır
ve teninde yattığın yerin izleri var..." Allah Rasûlü şu cevabı verdi:
"İstemez misin yâ Ömer, dünya onların, âhiret de bizim olsun!" (Buhârî,
Tefsir (66) 2; Müslim, Talâk 31)
Bir iftar sofrasında Hz. Ebû
Bekir'e bir bardak soğuk su ikrâm edilir. Suyu ağzına götürdüğünde ağlamaya
başlar. Yanındakiler ne olduğunu sorarlar. Cevap verir: "Bir gün Rasûlullah,
kendisine getirilen böyle bir bardak soğuk suyu içmiş, sonra da ağlamış ve "O
gün nimetlerden hesaba çekileceksiniz" (102/Tekâsür, 8) âyetini okuyarak,
"İşte bu nimetten de hesaba çekileceğiz" buyurmuştu. Bunu hatırladım ve onun
için ağladım." (Müslim, Eşribe 140)
"Sizin için korktuğum
şeylerden biri, dünyanın süs ve güzelliklerinin size açılmasıdır..."
(Buhârî, Zekât 47, Cum'a 28; Cihad 37, Rikak 7; Müslim, Zekât 123; Nesâî, Zekât
81)
"Dünya tatlı ve hoştur.
Allah sizi ona vâris kılacak ve nasıl hareket edeceğinize bakacaktır. Öyleyse
dünyadan sakının, kadınlardan da sakının! Zira benî İsrâilin ilk fitnesi kadın
yüzünden çıkmıştır." (Müslim, Zikr 99; Tirmizî, Fiten 26; İbn Mâce, Fiten
19)
"Eğer dünya Allah'ın yanında
sivri sineğin kanadı kadar değer taşısaydı, tek bir kâfire ondan bir yudum su
içirmezdi." (İbn Mâce, Zühd 11, hadis no: 4110;  Tirmizî, Zühd 13, hadis no:
2321)
"Kim dünyaya çok önem
verirse, Allah onun işini dağıtır (zorlaştırır). İki gözünün arasına fakirliği
(aç gözlülüğü) koyar. (Halbuki) dünyadan ona ulaşacak olan kendisi için
yazılandan başkası olamaz. Kimin de niyeti âhiret(i kazanma) ise Allah onun
işini toparlar (kolaylaştırır). Onun kalbine zenginliği koyar. Ona dünyadan da
ihtiyaç duyduğu şey ulaşır." (İbn Mâce, Zühd 1, hadis no: 4104; Tirmizî,
Kıyâmet 31, hadis no: 2467)
"Müslüman olup da kendisine
ancak yetecek kadar rızık verilen ve Allah'ın kendisine verdiği ile kanaat
getirdiği kimse muhakkak felâh bulmuştur." (Müslim, hadis no: 1054; S.
Müslim Terc. ve şerhi, c. 5, s. 478)

"Zenginlik mal çokluğuyla değildir. (Hakiki) zenginlik göz tokluğudur, gönül
zenginliğidir." (Buhârî, Rikak 15; Müslim,
Zekât 120, hadis no: 1051; Tirmizî, Zühd 40, h. no: 2374) 

Üstteki el (yani veren), alttaki elden (yani alandan) daha hayırlıdır."
(Buhârî, Vesâyâ 9, Zekât 18; Müslim, Zekât 94, hadis no: 1033, 97, h. no:
1036; Tirmizî, Zühd 32, h. no: 2344;  Ahmed bin Hanbel, II/4)
"Hayır, vallahi ey cemaat!
Ben sizin için ancak Allah'ın size vereceği dünya ziynetlerinden korkuyorum."
(Müslim, hadis no: 1052; S. Müslim, Terc. ve Şerhi, A. Davudoğlu terc,
5/471)
"Sizin elde ettiğiniz dünya
metâı, hayır değil; bir fitnedir. Evet, hayır, ancak hayır getirir. Lâkin bu
dünya ziynetleri hayır değildir. Çünkü bunlar fitneye sebep olur. Onlarla siz
âhiret hususuna yönelmekten meşgul olursunuz. Baharın yetiştirdiği nebatların
bazısı, çok yiyen hayvanları ya patlatıp öldürür, yahut ölüme yaklaştırır. Ancak
ihtiyacına kadar yiyenlere zarar vermez. Dünya malı da öyledir, insanlar ona hoş
görerek meylederler. Bazısı mala gark oldu denilecek şekilde çok mal edinir,
bazısı fazlasına tamah etmeyerek azı ile yetinir. Mala gark olanlar, ekseriyetle
onun sebebiyle ya helâk olur, yahut helâke yaklaşırlar." (Müslim, S. Müslim
Terc. ve Şerhi, c. 5, s. 474)   
"İnsanların üzerine öyle bir
zaman gelecek ki, o zamanda ancak öldürmekle ve zorla mülke erişilir, ancak gasb
ve cimrilikle zengin olunur, ancak dinden çıkmak ve hevâya uymakla sevgi
kazanılır; kim bu zamana ulaşır da zengin olmaya gücü yettiği halde fakirliğe
sabreder, sevgi kazanmaya gücü yettiği halde buğz olunmaya sabreder, izzete gücü
yettiği halde alçaltılmaya sabrederse Allah kendisine beni doğrulayan elli
doğrulayıcı sevabı verir." (Naklen: Ali Ünal, Kur'an'da Temel Kavramlar, s.
444-445)
"İhtiyarın kalbi iki şeyi
sevme hususunda gençtir: Yaşama sevgisi ile mal sevgisinde." Diğer
rivâyetler de şöyledir: "Âdemoğlu ihtiyarlar, fakat onun iki şeyi genç kalır:
Yaşama sevgisi ve mal sevgisi." "Âdemoğlu büyür, onunla beraber iki şey de
büyür: Mal sevgisi, uzun ömür sevgisi." (Müslim, hadis no: 1046; S. Müslim
Terc. ve Şerhi, 5/463)
"Âdemoğlunun iki vâdi dolusu
malı olsa, üçüncü bir vâdi daha isterdi. Âdemoğlunun karnını topraktan başka bir
şey dolduramaz. Ama Allah tevbe eden kimsenin tevbesini kabul eder."
(Müslim, hadis no: 1048; S. Müslim, Terc. ve Şerhi, 5/465)    
Sehl İbn Sa'd es-Saidî (r.a.)
anlatıyor. "Bir gün Rasûlullah (s.a.s.)'a bir adam gelerek: ‘Ey Allah'ın Rasûlü!
Bana öyle bir amel gösterin ki, ben onu yaptığım takdirde Allah beni sevsin,
halk da beni sevsin' dedi. Rasûlullah şöyle buyurdu: "Dünyaya rağbet etme,
Allah seni sevsin. İnsanların elinde bulunanlara göz dikme ki onlar da seni
sevsin!" (Kütüb-i Sitte, 17/563)
"Allah'ım, Âl-i Muhammed'in
rızkını belini doğrultacak kadar ver." -Bir diğer rivâyette- "yetecek
kadar ver." (Buhârî, Rikâk 17; Müslim, Zekât 126, hadis no: 1055; Tirmizî,
Zühd 38, hadis no: 2362)
Abdullah İbnu Muğaffel (r.a.)
anlatıyor: "Bir adam gelerek "Ey Allah'ın Resûlü! Ben seni seviyorum" dedi.
Rasûlullah: "Ne söylediğine dikkat et!" diye cevap verdi. Adam: "Vallâhi
ben seni seviyorum!" deyip, bunu üç kere tekrar etti. Rasûlullah (s.a.s.) bunun
üzerine adama: "Eğer beni seviyorsan, fakirlik için bir zırh hazırla. Çünkü
beni sevene fakirlik, hedefine koşan selden daha sür'atli gelir." (Tirmizî,
Zühd 36, hadis no: 2351)
"Kişi mahzurlu olan şeyden
korkarak mahzursuz olanı terketmedikçe gerçek takvâya ulaşamaz." (Tirmizî,
Kıyâmet 20, hadis no: 2453)

"Sizden kim nefsinden emin, bedeni sıhhatli ve günlük yiyeceği de mevcut ise
sanki dünyalar onun olmuştur." (Tirmizî,
Zühd 34, h. no: 2347; İbn Mâce, Zühd 9, h. no: 4141).

"Âdemoğlunun şu üç şey dışında (temel) hakkı yoktur. İkamet edeceği  bir ev,
avretini örteceği bir elbise, katıksız bir ekmek ve su."
(Tirmizî, Zühd 30, hadis no: 2342)

"İslâm hidâyeti nasip edilen ve yeterli miktarda maişeti olup, buna kanaat edene
ne mutlu!" (Tirmizî, Zühd 35, hadis no:
2350)

"Siz Allah'a hakkıyla tevekkül edebilseydiniz, sizleri de, kuşları 
rızıklandırdığı gibi rızıklandırırdı: Sabahleyin aç çıkar, akşama tok
dönerdiniz." (Tirmizî, Zühd 33, hadis no:
2345)

"Sizden biri, mal ve yaratılışça kendisinden üstün olana bakınca, nazarını bir
de kendisinden aşağıda olana çevirsin. Böyle yapmak, Allah'ın üzerinizdeki
nimetini küçük görmemeniz için gereklidir."
(Buhârî, Rikak 30; Müslim, Zühd 8, hadis no: 2963; Tirmizî, Kıyâmet 59, h. no:
2515)

"Sizden biri dilenmeye devam ettiği takdirde yüzünde bir parça et kalmamış halde
Allah'a kavuşur." (Buhârî, Zekât 52; 
Müslim, Zekât 103, hadis no: 1040; Nesâî, Zekât 83 -5, 94-)

"İstemeler bir nevi cırmalamalardır. Kişi onlarla yüzünü  tırmalamış olur. Öyle
ise, dileyen (hayâsını koruyup) yüz suyunu devam ettirsin, dileyen de bunu
terketsin. Şu var ki, kişi,  zarûrî olan (şeyleri) iktidar sahibinden
istemelidir." (Ebû Dâvud, Zekât 26, hadis
no: 1639; Tirmizî, Zekât 38, h. no: 681; Nesâî, Zekât 92 -5, 100-)
"Bir
adam Rasûlullah (s.a.s.)'dan bir şeyler istedi. Peygamberimiz de verdi. Adam
dönmek üzere ayağını kapının eşiğine basar basmaz, Rasûlullah: "Dilenmede
olan (kötülükleri) bilseydiniz kimse kimseye birşey istemek için asla gitmezdi!"
buyurdu." (Nesâî, Zekât 83 -5, 94, 95-)

"Kişinin iplerini alıp dağa gitmesi, oradan sırtında bir deste odun getirip
satması, onun için, insanlara gidip  dilenmesinden daha hayırlıdır. İnsanlar
istediğini verseler de vermeseler de."
(Buhârî, Zekât 50, Büyû' 15)
Enes
(r.a.) anlatıyor: "Ensârî bir zat gelip Rasûlullah (s.a.s.)'dan birşeyler
istemişti. "Evinde hiçbir şey yok mu?" buyurdular. Adam: "Evet, dedi. Bir
çulumuz var. Bir kısmıyla örtünüp, birkısmını da yaygı olarak yere seriyoruz!
Bir de su içtiğimiz kabımız var." "Onları bana getir!" diye emrettiler.
Adam gidip getirdi. Peygamberimiz eşyaları  eline alıp: "Şunları satın alacak
yok mu?" buyurdular. Bir adam: "Ben bir  dirheme satın alıyorum" dedi.
Rasulullah: "Bir  dirhemden fazla veren yok mu?" dedi ve iki üç sefer
tekrarladı (açık artırmaya çıkardı). Orada bulunan bir adam: "Ben onlara iki
dirhem veriyorum" dedi. Rasûlullah eşyaları ona sattı. İki dirhemi alıp Ensârîye
verdi ve: "Bunun biriyle âilen için yiyecek al, âilene ver. Diğeriyle de bir
balta al bana getir!" buyurdular. Adam gidip bir balta alıp getirdi.
Rasûlullah, ona eliyle bir sap geçirdi. Sonra: "Git, odun topla, sat ve on
beş gün bana gözükme!" buyurdu. Adam aynen böyle yaptı, sonra yanına geldi.
Bu esnâda on dirhem kazanmış, bunun bir kısmıyla giyecek, bir kısmıyla da
yiyecek satın almıştı. Rasûlullah: "Bak, bu senin için, kıyâmet günü alnında 
dilenme lekesiyle gelmenden daha hayırlıdır!" buyurdu ve sözlerine şöyle
devam etti: "Dilenmek, sersefil, fakirliğe düşmüş veya rüsvay edici borca
batmış ya da elem verici kana bulaşmış insanlar dışında, kimseye câiz değildir."
(Ebû Dâvud, Zekât 26, hadis no: 1641; Tirmizî, Büyû' 10, hadis no: 1218; İbn
Mâce, Ticârât 25, hadis no: 2198)
"Dünya sevgisi her çeşit
hatalı davranışın başıdır. Bir şeye karşı olan sevgin, seni kör ve sağır yapar."
(Ebû Dâvud, Edeb 125)
"İki haslet vardır, bunlar
kimde bulunursa Allah onu şükredenler ve sabredenler arasına yazar: Din
hususunda kendinden üstün olana bakıp ona uymak; Dünyalıkta kendinden aşağı
olana bakıp Allah'ın kendine vermiş olduğu üstünlüğe hamdetmek. İşte böyle olan
kimseyi Allah şükredici ve sabredici olarak yazar. Kim de din konusunda
kendinden aşağı olana bakar, dünyalıkta da kendinden üstün olana bakar ve elde
edemeyeceğine üzülürse Allah onu şükreden ve sabreden olarak yazmaz."
(Tirmizî, Kıyâmet 59, hadis no: 2514)
"Himmet yönüyle insanların
en yücesi, hem dünya hem de âhiret işine himmet gösteren mü'mindir."
(Kütüb-i Sitte, 17/245)
"Ey insanlar! Allah'a karşı
muttakî olun ve (dünyevî) isteklerde mûtedil/ölçülü olun. Zira, hiçbir kimse
yoktur ki, (Allah'ın kendisine takdir ettiği) rızkını eksiksiz elde etmeden
ölmüş olsun. Rızkı gecikse bile ona mutlaka kavuşacaktır. Öyleyse Allah'tan
korkun ve talepte mûtedil olun, (gayr-ı meşrû yollara sapmayın) helâl olanı
alın, haram olanı terkedin." (Kütüb-i Sitte, 17/245)
"(Bu dünyada malca) en çok
olanlar, kıyâmet günü en aşağıda olacaklardır. Ancak malı şöyle şöyle (bol bol)
harcayanlar ve onu temiz yoldan kazananlar hâriç." (Kütüb-i Sitte, 17/571)
"Malı şöyle, şöyle, şöyle ve
şöyle dağıtanlar hâriç dünyalığı çok kazananlara yazıklar olsun!" "Şöyle"
kelimesini Rasûlullah dört kere tekrar etti. Bunlarla "sağından, solundan,
önünden ve arkasından (hayır için harcayanlar" demek istedi). (Kütüb-i Sitte,
17/571)
"Âdemoğlu, ‘malım, malım'
diyor. Ey Âdemoğlu, senin yiyip tükettiğin, giyip eskittiğin, yahut tasadduk
edip (sevabını) defterine geçirdiğinden başka senin malın mı var?!"
(Riyâzu's-Sâlihin, M. Emre Terc. s. 354)
"Dört şey, şekavet (hüsran)
alâmetidir: Gözün kuruması (günahlarına ağlamamak), kalbin katılaşması, tûl-i
emel (dünyada hiç ölmeyecek gibi plânlar yapmak), dünyaya karşı hırs."
(Kütüb-i Sitte, 7/247)

"Bir kısım insan vardır, Allah'ın mülkünden haksız bir sûrette mal elde etmeye
girişirler. Halbuki bu, kıyâmet günü onlara  bir ateştir, başka değil."
(Buhârî, Hums 7; Tirmizî, Zühd 41, hadis no: 2375)

"(Benî Âdem'den) Hiç kimse elinin emeğinden daha hayırlı bir yiyeceği asla
yememiştir. Allah'ın peygamberi Dâvud aleyhisselâm elinin emeğini yerdi."
(Buhârî, Büyû' 15)

"Öyle devir gelecek ki, insanoğlu, aldığı şeyin helâlden mi, haramdan mı
olduğuna hiç aldırmayacak." (Buhârî, Büyû'
7, 23; Nesâî, Büyû' 2, -7, 243-). Rezîn şu ziyâdede bulunmuştur:
"Böylelerinin hiçbir duâsı kabul edilmez."

"Muhakkak ki yediğinizin en temizi kendi kesbinizden olandır. Muhakkak ki
evlâtlarınız da kendi kesbinizdendir (çalışıp kazandığınızdandır)."
(Ebû Dâvud, Büyû' 79; Tirmizî, Ahkâm 22, hadis no:  1358; Nesâî, Büyû' 1, -7,
249-; İbn Mâce, Ticâret 1, hadis no: 2137, 64, -2290-)

"Kim bize memur olursa, kendine bir zevce edinsin. Hizmetçisi yoksa bir de
hizmetçi edinsin. Meskeni yoksa bir mesken edinsin."
(Hz. Ebû Bekir (r.a.) dedi ki: "Rasûlullah (s.a.s.)'ın şöyle buyurdukları bana
haber verildi:) "Kim bunun dışında bir şey edinirse, bu kimse hâindir,
hırsızdır." (Ebû Dâvud, Harac 10, hadis no: 2945)

"Müslümanlar üç şeyde ortaktırlar: Su, ot ve ateş."
(Ebû Dâvud, Büyû' 62, h. no: 3477)
El-Misver İbn Mahreme'ye Amr
İbn Avf (r.a.) şunu anlatmıştır: "Rasûlullah (s.a.s.) Ebû Ubeyde'yi Bahreyn'e,
oranın cizyesini getirmek üzere yolladı. Mallarla dönünce ensâr geldiğini
işitti. Sabah namazını Hz. Peygamber'le kıldılar. Namaz bitince, Resûlullah'ın
etrafını sardılar. Rasûlullah (s.a.s.) tebessüm buyurdular ve: "Öyle
zannediyorum, Ebû Ubeyde'nin bir şeyler getirdiğini işittiniz" dedi. Hep
birlikte: "Evet!" dediler. Bunun üzerine şunları söyledi: "Öyleyse sevinin ve
sizi sevindiren  şeyi ümid edin. Allah'a yemin olsun, sizler için fakirlikten
korkmuyorum. Ben size dünyanın genişlemesinden korkuyorum. Sizden öncekilere
dünya genişlemişti  de hemen dünya için birbirleriyle boğuşmaya başladılar ve
helâk oldular. Genişleyen dünyanın onlar gibi sizi de helak etmesinden
korkuyorum." (Buhârî,  Rikâk 7, Cizye 1, Meğâzî 11; Müslim, Zühd 6, hadis
no: 2961; Tirmizî, Kıyâmet 29, hadis no: 2464)
"... Senin vârislerini
zengin olarak bırakman, halka ihtiyaçlarını açan fakir olarak bırakmandan daha
hayırlıdır. Sen azîz ve celîl olan Allah'ın rızâsını arayarak her ne harcarsan,
-hatta bu, hanımının ağzına koyduğun bir lokma bile olsa-, mutlaka onun
sebebiyle mükâfatlanacaksın..." (Buhârî, Cenâiz 37, Vesâyâ 2, 3,
Fezâilu'l-Ashâb 49, Meğâzî 77, Nafakat 1, Marzâ 13, 16, 43, Ferâiz 6; Müslim,
Vesâyâ 5, hadis no: 1628; Tirmizî, 6, hadis no: 975; Ebû Dâvud, Vesâyâ 2, hadis
no: 2864; Nesâî, Vesâyâ 3; Muvattâ 4 -2, 763-)
"Ümmetler (uluslar),
insanların birbirlerini sofraya dâvet etmeleri gibi birbirlerini sizin üzerinize
dâvet edecek ve üzerinize üşüşecekler." Birisi sordu: "Bizim azlığımızdan
mı?" Rasûlulullah cevap verdi: "Hayır, aksine, siz o gün çok olacaksınız.
Fakat selin sürüklediği çer çöp gibi... Allah, düşmanlarınızın kalbinden size
karşı duydukları korkuyu kaldıracak ve sizin kalbinize de ‘vehn' atacak."
Yine birisi sordu: "Ey Allah'ın Rasûlü, vehn nedir?" Cevap verdi: "Dünya
sevgisi ve ölüme karşı isteksizlik." (Ebû Dâvud, Melâhim 5; Ahmed bin
Hanbel, V/278)
"Satışında, satın alışında,
borcunu ödeyişinde cömert ve kolaylaştırıcı davranan kimseye Allah rahmetini 
bol kılsın" (Buhârî, Büyû' 16; Tirmizî, Büyû' 75, h. no: 1320)
"Allah, sizden önce yaşamış
olan bir kimseye rahmetiyle muâmele etti. Çünkü bu adam satınca kolaylık
gösterir, satın alınca kolaylık gösterir, alacağını isteyince (kabalık ve
sertlik değil, anlayış ve) kolaylık gösterirdi." (Tirmizî, Büyû' 75, h. no:
1320)
"Allah, satıştaki
müsâmahayı, satın alıştaki müsâmahayı, ödemedeki müsâmahayı sever."
(Tirmizî, Büyû' 75, h. no: 1319)
"Kim bir Müslümanın
ikâlesini (yani alım-satım akdini feshetmesini) kabul ederse, Allah da onu
düşmekten kurtarır." (Ebû Dâvûd, Büyû' 54, h. no: 3460; İbn Mâce, Ticârât
26, h. no: 2199)
"Sattığın zaman tart, satın
alınca tarttır." (Buhârî, Büyû' 51)
"Allah'ın en çok sevdiği
yerler mescidlerdir. Allah'ın en ziyade nefret ettiği yerler de çarşı ve
pazarlardır." (Müslim, Mesâcid 288, h. no: 671)
 (Mescidler ibâdet, zikir,
takva gibi kulluğun kâmil mânada gerçekleştiği mahallerdir. Bu sebeple Allah
nazarında en çok sevilen yerlerdir. Çarşı pazar ise hilenin, aldatmanın,
İslâm'ın en az hatıra getirildiği, en ziyade dünyanın, dünyalığın düşünüldüğü,
gaflet yerleri de yine çarşı pazarlardır. Hadis çarşıların bu yönüne dikkat
çekerek, teyakkuza, dürüstlüğe teşvik etmektedir. Aslında, dinin belirttiği
çerçevede yapılan ticaret helâldir. Bu çeşit ticaretin yapıldığı yerler de
tebcîle değer yerlerdir. Nasıl olmasın ki, Hz. Peygamber (s.a.s.) dürüst
tüccarları en yüce mertebedeki insanlar arasına dahil etmiştir.)
Selman (r.a.) diyor ki:
"Elinden geliyorsa, çarşıya ilk giren olma. Oradan son çıkan da olma. Çünkü
çarşı, şeytanın, (insanları şaşırtmak için kıyasıya) savaş verdiği yerdir,
bayrağı da orada dalgalanır." (Müslim, Fedâilu's-Sahâbe 100, h. no: 2451) (Bu
hadis Hz. Selman (r.a.)'ın şahsî sözü gibi görünse de hükmen merfû sayılır.
Burada da herçeşit uyarılara rağmen çarşıda hüküm sürecek fiilî duruma dikkat
çekiliyor: Hile, hurda, yalan yere yemin, aldatmalar, boş sözler vs. hepsi de
şeytana lâyık işler.)
Hz. Ömer (r.a.): "Bizim
çarşımızda dini bilen kimseler satıcılık yapsın." (Tirmizî, Vitr 21, h. no: 487)
"Cenâb-ı Allah içki, ölmüş
hayvan, domuz ve putun alımsatımını yasakladı." Bunun üzerine: "Ey Allah'ın
Resûlü "ölmüş hayvanların iç yağı hakkında ne buyurursunuz, zîra onunla gemiler
yağlanır, derilere sürülür, kandiller aydınlatılır" dendi. Cevâben: "O (nun
satışı) haramdır" buyurdu ve ilâve etti: "Allah Yahudilerin canını alsın.
Allah onlara ölmüş hayvanların iç yağını haram kıldığı vakit bu yağı erittiler,
sonra satıp parasını yediler." (Buhârî, Büyû'': 112, Meğâzî: 50; Müslim,
Müsâkât: 71 (1581); Ebû Dâvud, Büyû'': 66 (3486); Tirmizî, Büyû'': 61 (1297);
Nesâî, Büyû'': 93, (7, 309-310); İbn Mâce, Ticarât: 11, (2167)
"Kim içki satarsa, hınzır
kasaplığı da yapsın" (Ebû Dâvud, Büyû' 66, h. no: 3489) (Hadis, tağliz ve
tenfir yoluyla içkinin yasaklığını beyan etmektedir. Zira domuz yemekten
umumiyetle kaçınıldığı hâlde, içkiye karşı alâka gösterenler az değildir.
Halbuki haram olma yönüyle ikisi de birdir ve ikisi de eşit şekilde haramdır. Bu
mânayı Resûlullah (s.a.s.) böyle bir benzetme ve mukayese ile ifade
buyurmuştur.)
"Bir yiyecek satın alan
kimse, onu kabzetmeden önce satamaz" (Buhârî, Büyû' 49, 51, 54, 55, Hudûd:
42; Müslim, Büyû' 29, 35, 40, 41, h. no: 1525-1526-1528-1529; Nesâî, Büyû' 55,
h. no: 7, 286-287; Ebû Dâvud, Büyû' 67, h. no: 3492; Tirmizî, Büyû' 56, h. no:
1291; Muvattâ, Büyû' 40, h. no: 2, 640-641; İbn Mâce, Ticarât 37, h. no: 2226)
Hakîm İbn Hizâm (r.a.)
anlatıyor: "Ey Allah'ın Rasûlu, dedim; bana gelip birşeyler almak isteyenler
oluyor. Halbuki istenen şey bende yoktur. Bu durumda bilâhere çarşıdan satın
alarak teslim etmek üzere istenen şeyi satayım mı?" Şöyle buyurdu: "Hayır,
yanında mevcut olmayan şeyi satma!" (Nesâî, Büyû' 60, h. no: 7, 289; Ebû
Dâvud, Büyû' 70, h. no: 3503; Tirmizî, Büyû' 19, h. no: 1232; İbn Mâce, Ticarât
20, h. no: 2187)
Ebû Hüreyre (r.a.) anlatıyor:
"Resûlullah (s.a.s.) çarşıda bir yiyecek yığınına rastlayınca elini yığına
daldırıp çıkardı. Parmaklarına rutubet bulaştı. Adama: "Ey satıcı nedir bu?"
diye çıkıştı. Adam: "Ey Allah'ın Resûlü, yağmur ıslattı,deyince: "Bu yaşlığı
üste getirip, herkesin görmesini sağlıyamaz mıydın? Kim bizi aldatırsa o bizden
değildir" (Müslim, İman: 164, (102); Tirmizî, Büyû': 74, (1315); Ebû Dâvud,
Büyû': 52, (3452); İbn Mâce, Ticarât: 36, (2224)
"(Alıcı olmadığınız hâlde,
fiyatları kızıştırmak için) Müşteri ile satıcının aralarına girmeyin."
(Buharî, Büyû' 58; Müslim, Büyû' 11, h. no: 1515, Nikâh 52 h. no: 1413; Ebû
Dâvud, Büyû' 46, h. no: 3438; Tirmizî, Büyû' 65, h. no: 1304; Nesâî, Büyû' 21 h.
no: 7, 1259; İbn Mâce, Ticârât 14, h. no: 2174)
İbn Ömer (r.a.) diyor ki: "Hz.
Peygamber (s.a.s.) müşteri kızıştırmayı yasakladı." İmam Mâlik şu ilâvede
bulunur: "Kızıştırma (necş): Aslında alıcı olmadığın halde, (araya girerek) mala
değerinden fazla fiyat vermendir. Böylece (gerçekten almak isteyen) bir başkası,
seni tâkiben mala daha fazla fiyat vererek aldanır." (Buhârî, Büyû': 60; Müslim,
Büyû': 13, (1216); Muvatta, Büyû': 97, (2, 684); İbn Mâce, Ticârât: 14 (2173);
Nesâî, Büyû': 16, 17, 21. (7, 258)
"Köylü adına şehirli satış
yapmasın. Bırakın insanları, Allah birinin sebebiyle diğerini rızıklandırsın"
buyurdu." (Buhârî, Büyû' 58, 64, 67, 69, 70, 71, İcâre 14, Şurût 8; Müslim,
Büyû' 11, 12, 18-21, h. no: 1515, 1520-1523, Nikâh: 51, 52 h. no: 1413; Ebû
Dâvud, Büyû' 47, h. no: 3442; Tirmizî, Büyû' 13, h. no: 1223; Nesâî, Büyû' 17,
h. no: 7, 256; İbn Mâce, Ticârât 15, h. no: 2176); Muvattâ, Büyû' 96, h. no: 2,
683)
Enes (r.a.)'ten gelen bir
başka  rivâyette şu  şeklinde ifâde edilmiştir: Rasûlullah (s.a.s.) ana baba bir
kardeş bile olsa şehirlinin köylü adına satış yapmasını menetti." (Buhârî, Büyû'
68, Müslim, Büyû' 19, h. no: 1521; Nesâî, Büyû' 18, h. no: 7, 256; İbn Mâce,
Ticârât 15, h. no. 2177) Ebû Dâvud ve Nesaî'den gelen bir başka rivayette şöyle
buyurulur: "Şehirlinin köylü adına satış yapması yasaktır, şehirli köylünün
kardeşi veya babası bile olsa." Ebû Dâvud'un Hz. Enes (r.a.)'ten yaptığı bir
başka rivayet şu ziyâdeyi ihtivâ eder: "Şöyle denirdi: "Şehirli köylü yerine
satmasın."
(Şehirlinin köylü adına
alış-veriş yapmasının yasaklanması ücret mukabilinde yapması durumuyla ilglidir.
Buna simsarlık denir. Simsarlık değil de, yardım olsun diye köylü adına
şehirlinin yapacağı alış-veriş muâmelesi yardım yerine geçer. Hanefîler,
taraflardan biri zarar görmediği takdirde şehirlinin köylü adına alım-satımda
bulunabileceğine hükmederler.)
"Satıcılar mallarını çarşıya
indirmezden önce yolda karşılayıp alışveriş yapmayın." Ebû Dâvud  hadisin
baş kısmında şu ziyadeye yer verir: "Birbirinizin alışverişine karşı
alışveriş yapmayın. (Pazara giden) malı yolda karşılamayın." Nesâî'de
"ticaret malı (es-Sila') yerine "Celeb malı" tâbiri kullanılmıştır.
(Celeb: Satmak için celbedilen mala denir). (Tirmizî ve Muvatta dışındakilerde
tahric edilmiştir; İbrahim Canan, Kutub-i Sitte Tercüme ve Şerhi, Akçağ
Yayınları: 3/82)
Malın çarşıya inmezden önce
yolda karşılanmasının yasaklanması aldanmayı önlemek içindir. Çünkü eşyanın
pazardaki fiyatını bilmeden satış yapan kimsenin daha ucuza satarak aldanma
ihtimâli vardır. Şârihlerin belirttğine göre, câhiliye devrinde tüccarları yolda
karşılayıp: "Çarşı durgun, fiyatlar düşük, mala rağbet yok" diyerek aldatıp ucuz
fiyata mallarını satın almak âdetmiş. Resûlullah (s.a.s.) bunu yasaklamıştır.
Bu hadise dayanan ulemâdan bir
çoğu (Mâlik, Evzâî, Şâfiî, Ahmed İbni Hanbel) yolda alış-verişi mekruh
addetmişlerdir. Şâfiî ve Ahmed İbn Hanbel satıcıya muhayyerlik hakkı tanır. Ebû
Hanîfe bu alış-verişi mekruh addetmez ve satıcıya, pazara vardığı zaman
muhayyerlik de tanımaz. Bazı âlimler, pazarda fiyatların yüksek olma durumunda
satıcıya muhayyerlik hakkı tanımıştır, değilse hakkı yoktur (İbrahim Canan,
Kütüb-i Sitte Tercüme ve Şerhi, Akçağ Yayınları, 3/82).
İbn Ömer'den gelen bir başka
rivayette: "Hz. Peygamber (s.a.s.) satıcının malını övmesini ve daha pazara
varmadan malın yolda satın alınmasını veya şehirlinin köylü adına satış
yapmasını yasakladı" buyrulur. Bir başka rivayette de sadece "malın daha pazara
varmadan satın alınmasını yasakladı" denmektedir. (Buhârî, Büyû' 71; Müslim,
Büyû' 15, h. no: 1518; Ebû Dâvud, İcâre 45 h. no: 3436; Nesâî, Büyû' 18, h. no:
7, 257; İbn Mâce, Ticârât 16, h. no: 2179)
"Birinizin satışı üzerine
başka biriniz satış yapmasın."  (Buhârî, Büyû': 58, 64, 70, 71, Şurût: 8,
Nikâh: 45; Müslim, Nikah: 49, (1412), Büyû': 7, 8, 11, (1412), Birr: 29, (2563),
32 (2564); Ebû Dâvud, Nikah: 17, (2080), Büyû': 45, (3436), 48 (3443); Tirmizî,
Nikah: 38 (1134), Büyû': 57, (1292); Nesâî, Nikâh: 20, 21 (6, 72-73-74), Büyû':
17, 20, 21, (7, 258); İbn Mâce, Ticârât: 13, (2171); Muvatta, Büyû': 95, 96, (2,
683)
Ebû Hüreyre (r.a.) anlatıyor:
"Rasûlullah (s.a.s.) şehirlinin köylü adına alışveriş yapmasını, alıcı olmadığı
halde alıcı imiş gibi görünüp yüksek fiyat vererek fiyat artırmayı, iki kimsenin
başlattığı alışveriş muamelesi kesinlik kazanıp tamamlanmadan bir başkasının
aynı mal üzerinde alışverişe girişmesini, bir kız istetilmiş iken ona tâlib
olmayı, bir kadının, -kız kardeşinin kabındakini almak için- kocasına onu
boşamasını taleb etmesini yasakladı." (Buhârî, Büyû' 58, 70, 71, Şurût 8, 11;
Müslim, Nikâh 38, 39, 51, 52, h. no: 1408 -1413-, Büyû' 12, h. no: 1515;
Tirmizî, Talâk 14, h. no: 1190; Nesâî, Nikâh 20, h. no: 6,71, Büyû' 19, 21, h.
no: 7, 258-259; Ebû Dâvud, Nikâh 2, h. no: 2176, 18, h. no: 2080; Muvattâ, Büyû'
45, h. no: 2, 683). Bir başka rivayette "...Kardeşinin satışı (kesinleşmeden
araya girip fiyatını) artırmasın" şeklindedir. Bir başka rivayette:
"...Kişi kardeşinin pazarlığı üzerine pazarlık yapmasın." (Müslim, Büyû'

[1]9; 
İbrahim Canan, Kutub-i Sitte Tercüme ve Şerhi, Akçağ Yayınları: 3/87)
"Pazara gitmekte olan malı
önceden karşılamayın. Hayvanların sütünü  memelerinde (günlence bekleterek)
biriktirmeyin. Bir birinize karşı (müşteriyi kızıştırmak için alıcı olmadığınız
halde, yüksek fiyat vererek) malın değerini artırmayın." (Tirmizî, Büyû' 41,
h. no:  1268)
"Hem veresiye hem satış
helâl olmaz. Bir satışta iki şart da helâl değildir. Zimmette olmayanın kârı
yoktur. Yanında bulunmayan malın satışı yoktur." (Ebû Dâvud, Büyû' 70, h.
no:  3503; Tirmizî, Büyû' 19, h. no: 1234; Nesâî, Büyû' 60, 71, 72, h. no: 7,
288, 295; İbn Mâce, Ticârât 20, h. no: 2188)
İbn Mes'ud (r.a.) anlatıyor:
"Resûlullah (s.a.s.) ribâyı (fâizi) yiyene de, yedirene de lânet etti." Ebû
Dâvud ve Tirmizî'nin rivayetlerinde şu ziyade vardır: "(Fâiz muâmelesine)
şâhitlik edenlere de bu muâmeleyi yazana da..." (Müslim, Müsâkât 25, h. no:
1579; Ebû Dâvud, Büyû' 4, h. no. 3333; Tirmizî, Büyû' 2, h. no: 1206; İbn Mâce,
Ticârât 58, h. no. 2277)
"İnsanlar öyle bir devre
ulaşacak ki, o zamanda ribâ yemeyen kalmayacak. Öyle ki, (doğrudan) yemeyene
buharı ulaşacak." Bir rivayette "...tozu ulaşacak" denir (Ebû Dâvud,
Büyû' 3, h. no: 3331; Nesâî, Büyû' 2, h. no: 7, 243; İbn Mâce, Ticârât 58, h.
no: 2278)
"Alışveriş yapanlar,
birbirlerinden ayrılmadıkca (akdi bozmakta) muhayyerdirler. Veya alışveriş
yapanlardan biri diğerine "muhayyersin" demişse yine muhayyerdir." Ravi,
Resûlullah (s.a.s.)'ın belki de "Alışveriş yapanlardan biri "muhayyerlik şartı
üzere olsun demişse" şeklinde buyurmuş olacağında şüphe etmektedir." (Buhârî,
Büyû' 42, 43, 44, 46; Müslim, Büyû' 45, 47, h. no: 1531; Tirmizî, Büyû' 26, h.
no: 1246; Ebû Dâvud, Büyû' 53, h. no: 3454; Nesâî, Büyû' 9, h. no: 7, 248;
Muvattâ, Büyû' 79, h. no: 2, 671; İbn Mâce, Ticârât 17, h. no: 2181)
"İki kişi alışverişte
bulununca, onlar ayrılmadıkça, veya biri  diğerini muhayyer bırakmadıkça her
ikisi de muhayyerdir. Biri diğerini muhayyer bırakır da bu şartla alışveriş
yaparlarsa artık akit kesinleşmiştir. Alışverişi yaptıktan sona ayrılırlar da
ikisinden biri satıştan vazgeçmezse yine satış kesinleşmiştir." 
(Buhârî, Büyû' 45; Müslim, Büyû' 44, h. no: 1531)
Müslim'in bir diğer rivayetinde
şöyle buyurulmuştur: "Alışveriş yapan herhangi iki kişi arasında,
birbirlerinden ayrılmadıkça akit kesinleşmiş olmaz. Ancak muhayyerlik şartıyla
yapılan satış müstesnâ!" (Müslim, Büyû' 46, h. no: 1531). Müslim'in bir
diğer rivayetinde Nafi der ki: "İbn Ömer ((r.a.)üma) bir kimse ile alışveriş
yapınca bu satışın bozulmasını istemedi mi kalkar biraz yürür, sonra geri
dönerdi." (Müslim, Büyû' 45, h. no. 1531)
"Alışveriş yapanlar
birbirlerinden ayrılıncaya kadar muhayyerdirler. Eğer doğru söyler ve (her şeyi)
beyan ederlerse bu alışverişleri her ikisi hakkında da mübarek kılınır. Gerçeği
gizlerler ve yalan söylerlerse, alışverişlerinin bereketi kalmaz." (Buhârî,
Büyû' 19, 22, 42, 44, 46; Müslim, Büyû' 47, h. no: 1532; Ebû Dâvud, Büyû' 53, h.
no: 3459; Tirmizî, Büyû' 26, h. no. 1246; Nesâî, Büyû' 8, 57, 244)
"Alışveriş yapan iki taraf,
birbirlerinden ayrılmadıkça muhayyerdirler. Ancak, aralarında muhayyerlik
anlaşması varsa bu müstesna. Bu durumda, "karşı taraf pişman olur da akdi
bozar"  korkusuyla birinin oradan ayrılması helâl olmaz." (Tirmizî, Büyû'
26, h. no: 1247; Ebû Dâvud, Büyû' 53, h. no: 3954; Nesâî, Büyû' 11, h. no: 7,
251-252)
"Alış veriş yapan her iki
taraf da akitden memnun kalmadıkça ayrılmasınlar." (Ebû Dâvud, Büyû' 53, h.
no: 3458; Tirmizî, Büyû' 27, h. no: 1248)
 "Alışveriş yapanlar
ihtilafa düşerlerse satanın sözü esas alınır. Müşteri muhayyer bırakılır."
(Muvattâ, Büyû' 80, h. no: 2, 671; Tirmizî, Büyû' 43, h. no. 1270. Metin
Tirmizî'ye aittir.)
"Evin komşusu komşunun evine
veya tarlaya daha ziyade hak sâhibidir." (Tirmizî, Ahkâm 31, h. no. 1368;
Ebû Dâvud, Büyû' 75, h. no. 3518)
"Komşu, yakın komşusuna
karşı daha çok hak sahibidir." (Tirmizî, Ahkâm 31, h. no. 1368; Ebû Dâvud,
Büyû' 75, h. no. 3518)
Şerîd (r.a.) anlatıyor: "Bir
adam, Hz. Peygamber (s.a.s.)'e:
"Ey Allah'n Rasûlü tarlam var,
kimsenin bunda ne ortaklığı ne de hissesi var, ancak komşum var" dedi. Hz.
Peygamber (s.a.s.): şöyle buyurdu: "Komşu, yakın olan eve daha ziyâde hak
sâhibidir." (Nesâî, Büyû' 109, h. no: 7, 320)
"Kim bir yiyecek veya bir
başka şeyde selem akdi yapmışsa, bu malı fiilen kabzetmedikçe bir başkasına
satmasın." (Ebû Dâvud, Büyû' 59, h. no. 3468)
İbn Ömer (r.a.) anlatıyor: "Bir
adam selem yoluyla (yani parasını peşin alarak, çıkacak mahsülden verilmek
üzere) bir ağacın hurmasını sattı. Fakat o yıl o ağaç hiç mahsül vermedi. Satıcı
ile müşteri ihtilafa düşerek dâvalarını Hz. Peygamber (s.a.s.)'e getirdiler.
Resûlullah (s.a.s.) satıcıya: "Onun parasını nasıl helal addedersin, parayı
geri ver" dedi. Sonra şunu söyledi: "Hurma (yenmeye) sâlih oluncaya kadar
onu selem yoluyla satmayın." (Ebû Dâvud, Büyû' 58, h. no: 3467; İbn Mâce,
Ticârat 61, h. no: 2284; Muvattâ, Büyû' 21, h. no: 2, 644; Buhârî, Selem 2)
"İhtikâr yapan hatakâr
olmuştur." (Müslim, Müsâkat 129, h. no: 1605; Ebû Dâvud, Büyû' 49, h. no:
3447; Tirmizî, Büyû' 40 h. no. 1267)
Ebû Hüreyre (r.a.) anlatıyor:
"Bir adam gelerek: "Ey Allah'ın Resulü, bizler için eşyalara fiyat tesbit
ediver" diye müracaatta bulundu. Hz. Peygamber (s.a.s.): "Hayır fiyat
koymayayım (rızka bolluk vermesi için) Allah'a dua edeyim" cevabını verdi.
Arkadan bir başkası gelerek: "(Ortaklık pahalandı, eşyaların) fiyatını bize siz
tesbit ediverin" diye talebde bulununca, bu sefer: "Hayır rızkı bollaştırıp,
darlaştıran Allah'tır. Ben hiçbir kimseye zulmetmemiş olarak Allah'a kavuşmak
istiyorum" cevabını verdi." (Ebû Dâvud, Büyû' 51, h. no. 3450)
Enes (r.a.) anlatıyor: "Halk
Hz. Peygamber (s.a.s.)'e müracaatla: "Ey Allah'ın Resûlü, fiyatlar yükseldi,
bizim için fiyatları siz tesbit edin" dediler. Resûlullah (s.a.s.) onlara şu
cevabı verdi: "Fiyatları koyan Allah'tır. Rızkı veren, artırıp eksilten de
O'dur. Ben ise, hiç kimse benden ne kan ne de mal hususunda hak talebinde
bulunmaz olduğu halde Allah'a kavuşmamı diliyorum." (Ebû Dâvud, Büyû' 51, h.
no: 3451; Tirmizî, Büyû' 73, h. no: 1314)
"Pahalanması için, kim bir
yiyecek maddesini kırk gün saklarsa, o, Allah'tan yüz çevirmiştir, Allah da
ondan yüz çevirmiştir." (Ahmed İbn Hanbel, II/33)

"Alışveriş yapan iki kişi ihtilafa düşerlerse ve aralarında da delil yoksa, mal 
sahibinin söylediği esas alınır veya (alışverişi) terkederler"
dediğini işittim" dedi. (Ebû Dâvud, Büyû' 74, h. no: 3511; Nesâî, Büyû' 82, h.
no: 7, 302, 303)

"Sizden biri, mal ve yaratılışça kendisinden üstün olana bakınca, nazarını bir
de kendisinden aşağıda olana çevirsin. Böyle yapmak, Allah'ın üzerinizdeki
nimetini küçük görmemeniz için gereklidir."
(Buhârî, Rikak 30; Müslim, Zühd 8, h. no: 2963; Tirmizî, Kıyamet 59, h. no:
2515)

"Iyne usulüyle alışverişte bulunur, sığırların peşine düşer, ziraate  razı olur
ve cihadı da terkederseniz, Allah size öyle bir zillet verir ki, dininize tekrar
rücu etmedikçe o zilleti kaldırmaz." (Ebû
Dâvud, Büyû' 56, h. no: 3462)
İyne
usulüyle satışı  şarihler şöyle tarif etmiştir: Tüccar, malını veresiye olarak
belli bir vade ile müşteriye satar. Sonra bu malı müşteriden daha ucuz bir
fiyatla satın alır. Bu tarz alışveriş caiz mi, değil mi münakaşa edilmiştir.
İmam Malik Ebû Hanife, Ahmed İbn Hanbel gibi bir kısım fukaha "caiz değil"
derken, İmam Şafii ve ashabı "caizdir" demiştir.

Hadis, esas itibariyle, insanların ticaret ve ziraate kendilerini vererek cihadı
ihmal etmelerini yasaklamaktadır. İlk nazarda, hadisten ticaret ve ziraatin
kötülendiği anlaşılabilir. Aksine hadis, cihadın terkinden gelecek zillete
dikkat çekmektedir. Daha önce de zikredildiği üzere Aleyhissalâtu vesselâm aslî
meslekler olarak "ticaret, ziraat ve san'atı" saymıştır. Ama ne ticaret, ne
ziraat  ne de san'at cihad gibi mühim bir meşguliyeti ihmale sevketmemelidir.
Şevkânî'nin dediği gibi "İslam'ın izzet ve diğer dinlere üstünlüğünü izhar
vesilesi olan "Allah yolunda cihad"ın terki halinde Allah, Müslümanlara,
düşüncelerinin aksiyle muamele ederek zillet verir: Atların sırtında olduktan
sonra sığırların peşlerine takar, halbuki  at sırtı, sığırın peşinden  makamca
daha üstün, daha izzetlidir." (İbrahim Canan, Kutub-i Sitte Tercüme ve
Şerhi, Akçağ Yayınları: 16/423)
"Zannediyorum bu hadisin bize
anlattığı, işaret ettiği hususları ancak, sanayî inkılâbı ve sanayî
hareketlerinden sonra anlayabildik.. onu da doğru anlayabildi isek.. cihadı,
zaten unutmuştuk; sanayî  derken ziraat ve hayvancılığı da ihmal ettik ve
kendimizi bir başka dengesizliğin berzahında bulduk. Oysaki, yapılacak şeyi, hem
de 14 asır evvel Allah Rasûlü haber veriyordu. Ve O, her meselede olduğu gibi,
bu meselede de fevkalâde  dengeliydi. Elbette ki, ziraat ve hayvancılık
olacaktır. Nitekim bu tür çalışmaları teşvik eden hadis-i şerifler de vardır.
Ancak, bütün himmeti bunlara hasretmek, işte doğru olmayan budur.Şehir hayatına
karışmadan, bir dağa çekilip, kendi füyuzât hisleriyle baş başa kalmayı
arzulayan insandan tutun da, teşebbüs gücünden mahrum ziraatçı ve hayvancıya
kadar şümulü olan bu ifade, bize mühim bir iktisat ve ekonomi dersi vermektedir.
Ayrıca, devletler muvazenesinde yerinizi almak için, gerekli caydırıcı gücü elde
tutmadığınız, cihadı terkettiğiniz veya cihadı terkedip de, devletler
muvazenesindeki yerinizi kaybettiğiniz zaman Allah, size altından
kalkamayacağınız bir mezellet musallat edeceğini.. tegallüpler, esaretler,
tahakkümler altında kalıp ezileceğinizi de hatırlatmaktadır ki, bu durum,
yeniden dine dönüp, İslâm'ı hayata hayat kılacağınız âna kadar da devam
edecektir. Verdiğimiz misâl, -anlatma darlığı da mahfuz- deryadan  bir katredir
ve Allah Rasûlü'nün bu hususta daha nice sözleri var. Ne var ki biz, bu biricik
misâlle iktifa edeceğiz. Allah Rasûlü, nasıl ki, istidat ve kabiliyetleri tahdid
edip sınır altına almamış, öyle de bedenî güç ve kuvvetleri dahi hakir
görmemiştir. Görmemiş ve aksine şöyle buyurmuştur: "Kuvvetli bir mü'min, (beden
sıhhatine sahip olan bir mü'min) Allah indinde zayıf mü'minden daha hayırlı ve
sevimlidir." Allah indinde sevimli olmak isteyenler, kalb sıhhatiyle beraber
beden sıhhatine, cisim sıhhatiyle beraber ruh sıhhatine de sahip olmalıdırlar.
Görülüyor ki, Allah Rasulü (sav): "Zayıflayacaksınız, perhize girecek, bedenî
güç ve kuvvetinizi kıracaksınız ki Allah indinde makbul olasınız" demiyor. Belki
ruhbanlığa, keşişliğe ve papazlığa karşı realiteyi, fıtrî ve tabiî olmayı öne
çıkarıyor ve meselelere, tabiatı içinde bir mecra araştırıyor; ve bizi o
istikamete kanalize ediyor.